لکه ي سرخ بزرگ مشتري هميشه «بزرگ»همه ي توفان ها در منظومه شمسي بوده است.اما در شش ماه گذشته، پديده ي جذاب تري براي رصدگران سياره اي توفاني بوده که برسطح زحل به پا شده است.
در ابتداي زمستان سال گذشته، ابزارهاي سوار بر فضاپيماي کاسيني علايم راديويي و پلاسماي توفاني را ثبت کردند که در نيم کره ي شمالي جوّ سياره ي زحل بر پا شده بود.فقط سه روز بعد صادق قمي زاده، منجم آماتور ايراني، آشفتگي جوي سفيد جديدي را روي اين سياره ثبت کرد.اين لکه به سرعت، از راس خود در عرض جغرافيايي 40 درجه شمالي، در جهت شرق به غرب گسترش يافت؛ و پس از يک ماه، 100 درجه درطول جغرافيايي را پوشانده بود.
از آن زمان به بعد، تلسکوپ هاي منجمان آماتور و حرفه اي تحول يکي ازبزرگ ترين توفان هاي گزارش شده بر زحل تا به حال را دنبال مي کرده اند.تصاوير جديد آماتورها و فضا پيماي کاسيني، که همين چند هفته پيش گرفته شده اند، مواد ابرآلود سفيدي را نشان مي دهند که دورتا دور بخشي از نيم کره ي شمالي را به عرض 30 درجه پوشانده اند.
به نظر مي رسد توفان هايي نظير اين، يک بار در هرسال زحلي (29/4 سال زميني)رخ مي دهند.طي اين توفان ها گازهايي از اعماق لايه ي گشت کره ي جو زحل بالا مي آيند تا به نواحي پاييني پوش کره مي رسند و همين موجب تغييرات شديد دما و آشفتگي الگوهاي ظريف فصلي روي سياره و تغيير ترکيب شيميايي جو بالايي مي شود.
چنين نمادهاي خارق العاده اي از سال 1876 ميلادي تا به حال، فقط پنج بارديگر رصد شده اند.تا به حال آن ها را فقط مي توانستيم در نور بازتابيده از خورشيد بررسي کنيم.اما اين بار، نه تنها فضاپيمايي در محل داريم بلکه اخترشناسان از روي زمين هم مي توانند با نور فروسرخ به درون جو اين سياره نفوذ کنند.داده هاي طيف سنج فروسرخ مرکب (CIRS)سوار بر کاسيني، و تصويربرداري حرارتي با تلسکوپ بسيار بزرگ(VLT)در شيلي به گروهي از اخترشناسان به رهبري لي فلچر(از دانشگاه آکسفورد)فرصتي بي نظيرداده است تا تغييرات را در نواحي توفاني زحل بسنجند.
سنجش هاي طيف سنجي کاسيني-که اولي در آبان سال گذشته(خيلي پيش از وقوع توفان)و دومي 45 روز پس از توفان انجام شدند-افت دمايي از 7تا 9 کلوين را نشان مي دهند.تصويربرداري حرارتي نشان مي دهد که بالا آمدن ابرها موجب پديد آمدن نقاط سرد و تيره در سرتاسر اين توفان 4800 کيلومتري مي شود و نواحي اطراف بدنه ي اصلي را گرم مي کند.برفراز توفان، نوارهاي گرم سطح هوا توده را راه راه مي کنند که به آن ها فانوس هاي پوش کره اي گفته مي شود.
با حرکت ابرها رو به بالا به درون پوشش کره، لايه هاي جوي حدود 5+20 کيلومتر برفراز قلب توفان، و 4+10 کيلومتربرفراز لبه هاي توفان جابه جا شدند.گازهاي جو سياره بر اثر اين جابه جايي به شدت آشفته مي شوند و مثلا جو بر فراز مرکز توفان از استيلن(C2H2) تهي مي شود که نشانه ي خوبي از حرکت هاي پوش کره اي است.همچنين در نواحي توفاني، افزايش ناگهاني 20 درصدي فسفين(PH3)رخ مي دهد.
با تلسکوپ هاي آماتوري شايد بتوان فقط نماهايي زاويه باز از اين پديده ديد اما بررسي اعماق زيرين اين توفان با تصاويري ازابزارهاي قوي تر شايد بسيار جذاب تر باشد.و اين نمايش به اين زودي ها پايان نمي يابد؛ دانشمندان براين باورند که اين توفان چند سال دوام خواهد داشت و همچنان لکه ي سفيدي از آن ديده خواهد شد.
منبع:ماهنامه نجوم شماره 207