نجوم علمي پوياست چون هر بار درآن چيز تازه اي خبرساز مي شود.وقتي منجم آماتور باشيد نه تنها مي توانيد درباره ي آنچه که رخ مي دهد مطالعه کنيد بلکه مي توانيد در آن نقشي هم ايفا کنيد.در واقع، آسمان شما را فرا مي خواند.اما چگونه رصد آسمان را آغاز مي کنيد؟ چه بايد بدانيد؟
نجوم آماتوري سرگرم کننده و آسان است.اگر نکات زيررا رعايت کنيد به زودي شاهد شکوه کيهان خواهيد بود.
1 مفهوم کلي آسمان را ياد بگيريد
منظورم از کلي، مفاهيمي مانند اين هاست:زمين روزي يک بار به دور خود مي چرخد و سالي يک بار به دور خورشيد مي گردد.چرخش زمين به دور خود سبب مي شود که اجرام آسماني از مشرق به مغرب حرکت کنند و گردش زمين به دور خورشيد سبب مي شود صورت هاي فلکي گوناگوني در آسمان هر فصل پديدار شوند.
سپس بايد مفهوم کره ي آسمان را ياد بگيريد.اين کره، قطب شمال و استوا و قطب جنوب دارد.دومولفه براي مختصات آسمان وجود دارد: بُعد که مانند طول جغرافيايي روي زمين است و ميل که مانند عرض جغرافيايي است.
اهله ي ماه را کامل بررسي کنيد.در ابتدا ماه به صورت هلالي نازک ديده مي شود که در بعدازظهر، نزديک افق غربي قرار دارد.پس از آن، هر شب هلال ضخيم تر مي شودوبه سمت مشرق حرکت مي کند تا تبديل به ماه بدر شود.پس از آن دوباره بخش هاي روشن شروع به تاريک شدن مي کنند.وقتي که دوباره به هلال نازک ماه، که در جنوب شرقي آسمان قرار دارد، مي نگريد30 روز از ماه نو پيشين گذشته است.خوب است ترتيب اهله ي ماه را ياد بگيريد تا بتوانيد شب درستي را براي هرهدف رصدي انتخاب کنيد؛ زيرا گاهي نور ماه ديدن اجرام کم نور را دشوار مي کند.به همين سبب است که آماتورهاي کاربلد معمولا در شب هاي بدر به سراغ رصد اجرام اعماق آسمان نمي روند و شب هاي اول يا آخر ماه قمري را انتخاب مي کنند.
سرانجام هم بايد با صورت هاي فلکي پرنور فصل آشنا شويد.مثلا دو صورت فلکي در هرفصل:ثور و جبار درزمستان؛ عقرب و دجاجه هم در تابستان؛ وغيره.نگران صورت هاي فلکي کم نورتر نباشيد.اگرچيزي درباره ي آن ها نشنيده ايد-مانند مار وسوسمار -حتما علت خوبي براي آن وجود دارد.
2 خودتان را غرق مطلب کنيد
شروع خوبي داشته ايد.درهر شماره ي مجله هاي نجومي، مقاله هايي از ترکيب علم و سرگرمي وجود دارند.بخش«آسمان در اين ماه» در مجله ها راهنماي به روز آسمان است.اما به جز اين ها کلي چيز ديگرهم وجود دارد.کتابخانه هاي عمومي و کتاب فروشي ها هم تعداد بسياري کتاب راهنماي رصد دارند.اين گونه کتاب ها معمولا مطلب شان قديمي نمي شود، مگر زماني که بخواهيد براساس آن ها سياره ها را پيدا کنيد.
3رصد رابا خريدن تلسکوپ پيدا نکنيد
پيش از نخستين رصد، تلسکوپ نخريد!بعضي از فروشگاه هاي ستاره شناسي، تجهيزات را براي شما مهيا مي کنند و چند راه وجود دارد که با آن ها مي توان رصد را شروع کرد.
شرکت کردن در کلاس ها يا جشنواره هاي رصدي منطقه اي، که به ميزباني انجمن ها يا باشگاه هاي محلي برگزار مي شوند، روش هاي مناسبي است که مي توانيم با آن عملکرد انواع تلسکوپ را ارزيابي کنيم تا در زمان مناسب تلسکوپي مناسب بخريم.براي خودتان وقت بگذاريد.به وبگاه هاي نجومي سربزنيد و پرسش هايي را که براي تان پيش مي آيد بپرسيد.به زودي مي توانيد يک عمر از رصدهاي خود لذت ببريد.
4 علاقه مندي خود را پيدا کنيد
اگر با خورشيد، ماه، سياره ها، يا ستاره هاي دوتايي راضي شُديدکارهاي بسياري مي توانيد انجام بدهيد.اگر هم اجرام کم نور مانند سحابي ها و کهکشان ها را دوست داريد بايد به مکان هاي تاريک تر برويد.
چند نکته را بايد درنظر بگيريد:1.بايد از آلودگي نوري شهر فاصله بگيريد.2.بايد بدانيد که چگونه تلسکوپ هاي خود را ايمن کنيد.3.عواملي مانند آب وهوا و ابرها و به طور کلي صاف بودن آسمان و ساکن بودن هوا بايد مدنظرتان باشد.
5 رصد خورشيد را فراموش نکنيد
فقط شب هنگام نيست که مي توان چشم به آسمان دوخت.مشاهده و بررسي خورشيد نيز فعاليت جذابي محسوب مي شود؛زيرا بزرگ وروشن، و روزانه پر از تغييروتحول است.
براي رعايت ايمني، نخست فيلتر خورشيدي بخريد.حالا فرصت مناسبي است که بعد از چند سال خاموشي لکه هاي خورشيد دوباره آن ها را رصد کنيد.اين روزها لکه هاي خورشيدي سراسر خورشيد را فراگرفته اند و اين موجب مي شود تا ستاره ي نزديک ما دوباره براي رصدگران جذاب شود.حتما از درست بسته شدن فيلتر تلسکوپ مطمئن شويد.از بسياري از فروشگاه هاي لوازم جانبي مي توانيد فيلتر مناسبي، که از تابش هاي مضرفرابنفش و فروسرخ جلوگيري کند، بخريد.فيلتر باعث افت روشنايي خورشيد مي شود وسطح آن را قابل مشاهده مي کند.
6 آسايش همه چيز است!
آسايش معنايي بيشتر از گرم ماندن درزمستان دارد.به ويژه وقتي که مي بينيم بعضي از رصدگران درزمان رصد از پشت چشمي دوربين يا تلسکوپ حرکت هاي گوناگوني را، براي رسيدن به راحتي بيشتر، انجام مي دهند.يکي از دوستان رصدگر من نوعي از شکل رصد کردن را«ميمون قوز کرده»نام گذاري کرده است که دراين حالت شما با پشت قوز کرده و سفت مشغول رصد هستيد و بايد همه ي ماهيچه هاي خود را منقبض کنيد تا بتوانيد چشمان تان را پشت چشمي تلسکوپ ثابت نگه داريد.
بهتر است بنشينيد.من متوجه شده ام که وقتي به راحتي پشت چشمي نشسته ام نسبت به زماني که ايستاده ام زمان بيشتري را، بدون خستگي، براي رصد کردن صرف مي کنم و جزئيات بيشتري را هم مي بينم.بسياري از آماتورها از صندلي هايي استفاده مي کنند که تنظيم مي شود و ويژه ي استفاده در شب هاي رصدي به فروش مي رسد.در هرصورت به صندلي اي براي رصد کردن نياز خواهيد داشت.
7 زيبايي هاي آسمان شب را شکار کنيد
خبرخوب:مي توانيد از اجرام نجومي عکس بگيريد.اما روي ديگر اين خبر اين است که عکاسي نجومي نياز به تمريم دارد.ما براي عکاسي منحني آموزشي داريم.هرچه کيفيت تصوير بالا تر باشد شيب منحني هم تندتر مي شود.به ياد داشته باشيد که گرفتن عکسي با کيفيت بالا دو مرحله دارد.نخست شما اطلاعات را با دوربين به دست مي آوريد و بعد تصوير را با نرم افزارهاي مناسب پردازش مي کنيد.منابع بسياري وجود دارد تا به شما هنرعکاسي نجومي را آموزش دهند.هر چه مي توانيد خودتان مطالعه کنيد و عکس هاي فراواني بگيريد وسرانجام با غرور و افتخار نتايج کارتان را به دوستان و خانواده نشان بدهيد.
8 رصدهاي خود را ثبت کنيد
حتما مي خواهيد آن چه را ديده ايد به ياد آوريد.گزارش ساده شامل اين موارد مي شود:تاريخ، زمان رصد، اجرامي که رصد شده اند، خلاصه اي از توضيح شما، مانند:«بازوهاي مارپيچي را ديدم.رنگ شان آبي است اما جزئياتي ديده نمي شود».گزارش هايي با جزئيات بيشتر ممکن است شامل مطالبي مانند اين شوند:اطلاعاتي درباره ي تلسکوپي که استفاده کرديد، چشمي ها و بزرگنمايي ها، شرايط جوي(درصد ابري که آسمان را پوشانده، ميزان آلودگي نوري، ثبات ستاره ها)، و کم نورترين ستاره اي که با چشم برهنه ديده ايد.رصدگران اين کميت آخررا حد قدر آسمان مي نامند.
9 منجمي اجتماعي شويد
از آسمان نماها بازديد کنيد.در جشنواره هاي نجومي شرکت کنيد.همراه با ديگر منجمان آماتور رصد کنيد.به اينترنت وصل شويد و در يکي ازتالارهاي گفت و گوي نجومي عضو شويد.بي شک بهترين قدمي که مي توانيد برداريد پيوستن به انجمن نجوم محلي است.درگردهمايي ها و نشست هاي رصدي شرکت کنيد.اين کارها شما را در ميان گروهي ازافراد هم فکر قرار مي دهد که مي توانيد به پرسش هاي شما پاسخ دهند يا به شما کمک کنند تا بفهميد ازکجا مي توانيد پاسخ تان ر ا بيابيد.بيشتر انجمن هاي نجومي اعضايي دارند که به دنبال فرصتي مي گردند تا اطلاعات خود را درباره ي اين سرگرمي، که همه ي ما آن را دوست داريم، تقسيم کنند.همکاري کنيد.براي کمک دربرگزار کردن رويدادهاي نجومي داوطلب شويد.وطولي نمي کشد که شما فردي خواهيد بود که به پرسش هاي ديگران پاسخ مي دهد.
10 همه چيز را رصد کنيد.
بارها شنيده ام که عده اي از رصدگران مي گويند من فقط مي خواهم ماه را رصد کنم يا فقط کهکشان ها را رصد مي کنم.واقعا؟ آيا اين منجمان آماتور از ديدن ماه گرفتگي کامل، دنباله دارهاي درخشان، يا بارش هاي باشکوه شهاب صرف نظر کرده اند؟ تازماني که تلسکوپ تان براي رصد نوع خاصي ازاجرام آسماني مناسب است شما مي توانيد هر جرمي را با هر ابزاري رصد کنيد.پس چرا همه ي آن ها را نبينيد؟ ماه صدها عارضه بر چهره ي هميشه متغير خود دارد و حتي ابزارهاي کوچک هم بيشتر آن ها را نشان مي دهند.سياره ها زمان بسياري در آسمان شام گاهي مي مانند.با سفري کوتاه به اطراف شهر، به شرطي که آن چنان پرنور نباشد، مي توانيد با ابزار رصدي تان چندين کهکشان را ببينيد.زماني که همه اجرام را رصد کنيد بي شک از اين جهان باشکوه و سرگرم کننده اي که انتخاب کرده ايد شگفت زده خواهيد شد.
برگرفته از:Astronomy,Jan 2011
*از اعضاي آکادمي نگارش، ويرايش، و ترجمه ي ماهنامه نجوم
منبع:ماهنامه نجوم شماره 207