کاربردهاي علم آتشفشان شناسي

آگاهي از علم آتشفشان شناسي و شناخت آتشفشان ها در بسياري از موارد نظري و کاربردي اهميت شايان توجهي دارد که از آن جمله:
1-با کمک علم آتشفشان شناسي مي توان تا حدودي از ساختمان و ترکيب داخلي زمين (حداقل پوسته و گوشته فوقاني) اطلاعاتي را کسب نمود.
2- هر چند مواد آتشفشاني که به سطح زمين مي رسند، نماينده واقعي قسمت ذوب شده آن نيستند (به دليل ذوب درصدي، تفريق، آلايش و...) ولي بخشي از انکلا وهاي موجود در آنها که قطعاتي از سنگ هاي ذوب نشده قسمت هاي ژرف هستند و توسط آتشفشان ها به سطح زمين مي رسند، مي توانند نماينده قسمت ذوب شده باشند.بررسي اين سنگهاي بيگانه Olistolite و مواد آتشفشاني ما را در شناخت درون زمين ياري مي دهد.
3- امروز استفاده از انرژي ژئوترمال در بسياري از کشورها مرسوم است و جزء انرژي هاي ارزان محسوب مي شود.
سرزمين هاي نزديک به آتشفشان هاي فعال، نيمه فعال و جوان که به تازگي آرامش يافته اند، داراي منابع انرژي خوبي هستند. اين انرژي همچنين بعنوان يک منبع تجديدپذير و بدون آلودگي زيست محيطي در واقع يکي از اميدهاي بشري است. در کشور ما نيز منابع زمين گرمايي غيرعادي بسياري وجود دارد که توجه به شناخت و چگونگي استفاده از انرژي آنها راهي است که به تازگي آغاز شده است و با کمي حفاري و ايجاد تاسيسات نسبتا ارزان مي توان به منابع انرژي ارزشمندي دست يافت.
4- با عنايت به علم آتشفشان شناسي درباره فعاليت مجدد آتشفشان ها و خطرات احتمالي آنها آگاهي کافي در اختيار مجامع قرار مي گيرد.
5-شناخت مسائل وابسته به آتشفشان هاو سنگ هاي آتشفشاني نظير تفريق ماگمايي در آشيانه ماگمايي و محلول هاي گرمابي وابسته، جايگاه سنگ هاي آتشفشاني و خاستگاه آنها بسياري از مسائل ژنتيکي کاني ها را حل مي کند زيرا بسياري از کانسارهاي فلزي و غير فلزي بطور مستقيم يا غيرمستقيم حاصل آتشفشان ها هستند. به طور نمونه وابستگي کانسارهاي ذيل با پديده ها و سنگ هاي آتشفشاني ذکر شده است:
اغلب کانسارهاي مس در ايران به طور مستقيم يا غيرمستقيم با سنگ هاي آتشفشاني مرتبط مي باشند.
تمام کانسارهاي Mn ايران با با سنگ هاي اتشفشاني و محلول هاي گرمابي وابسته به آنها ارتباط دارند. مانند کانسارهاي منگنز استان قم – نائين و آذربايجان.
تمامي کانسارهاي آنتيموان – آرسنيک ، جيوه و طلاي اپي ترمال، وابسته به سنگ هاي آتشفشاني و محلول هاي گرمابي آنها هستند؛ مانند کانسارهاي زرشوران – آق دره – شوراب – داشکستن.
تقريبا تمامي کانسارهاي بنتونيت – کائولن «ترشياري» و زئوليت هاي ايران با توف هاي اسيدي آتشفشاني در ارتباط مي باشند.
برخي از کانسارهاي سرب و روي نيز با سنگ هاي آتشفشاني ارتباط دارند.
6-يک کوه آتشفشان داراي مراحل تولد، کودکي – جواني (فعال)، پيري و مرگ (غيرفعال – نيمه فعال) است که مي تواند با ايجاد کانسارها و منابع انرژي و با فعاليت هاي انفجاري، ساختار اقتصادي و اجتماعي يک کشور را تحت الشعاع قرار دهد. فعاليت آتشفشاني در عصر حاضر مانند زلزله در گروه بالاياي طبيعي و ناگهاني محسوب مي شود.
بهترين راه براي مقابله با چنين پديده هاي طبيعي شناخت هر چه بيشتر آنها مي باشد

آتشفشان در ايران

خوشبختانه در کشور ما در چند هزار سال اخير آتشفشاني رخ نداده است.
اما اين واقعيت را نبايد فراموش کنيم که سرزمين ايران در گذشته نه چندان دور (از نظر زمين شناسي)، پديده هاي آتشفشاني بسيار فعالي را پشت سر گذاشته است که شواهد آنها به صورت صدها آتشفشان خاموش و نيمه خاموش نمايان است. البته اين احتمال وجود دارد که فعاليت آتشفشاني ديگري در ايران رخ ندهد اما به هر حال با قاطعيت نمي توان گفت که تمام فعاليت هاي آتشفشاني در اين سرزمين براي هميشه به خاموشي گرائيده است.
از طرف ديگر براي پيش بيني هر گونه فعاليت مجدد آتشفشاني در کشور مي بايست براي هر يک از آتشفشانهاي خاموش با سن کواترنر، يک شناسنامه تهيه شود تا تمامي ويژگي ها و رفتارهاي گذشته آتشفشاني را داشته باشد تا بتوانيم با هر گونه تغيير در رفتار آنها، هشدارهاي لازم را به جامعه داده و اطلاعات مفيدي را در اختيار مردم قرار دهيم.
در کشور ما فعاليت ها و پديده هاي وابسته به آتشفشان بسيار چشمگير مي باشند. شناخت آتشفشانها و پديده هاي وابسته و نقشي که آتشفشان ها در زمين شناسي ايران، کانسار سازي و تامين انرژي دارند، قابل تعمق است.

مناطق آتشفشاني در ايران

فعاليت هاي آتشفشاني کواترنر در حقيقت ادامه فعاليت هاي ترشياري در ايران است و در مناطقي که آتشفشانهاي کواترنر فعاليت داشته اند، عموما آتشفشان هاي ترشياري نيز با شدت بيشتري فعال بوده اند.
آتشفشان هاي جوان فعاليت خود را از دوره ميوسن به ويژه ميوسن بالايي و يا دوره ميوپليوسن شروع کرده اند و تا کواترنر ادامه يافته اند. مهمترين مناطق آتشفشاني نئوژن – کواترنر در ايران به صورت ذيل مي باشد:

1-آتشفشان دماوند:

مخروط آتشفشاني دماوند در شرق تهران و 60 کيلومتري ( فاصله هوايي ) آن با مختصات “24 ‘06 520 طول شرقي و “05 ‘57 350 عرض شمالي واقع شده است. نزديکترين شهرها به اين آتشفشان به ترتيب عبارتند از: رينه(در دامنه جنوبي) ، پلور، دماوند و فيروزکوه ( در شرق ). گسترش گدازه ها و مواد آذر آواري در دماوند در حدود 400 کيلومتر مربع و در محدوده اي به طول ‘18 520 تا ‘59 510 و عرض “30 ‘04 360 تا “38 ‘48 350 را شامل مي شود.
ارتفاع قله آتشفشاني دماوند از سطح دريا 5610 متر مي باشد. 2 مسير براي صعود به قله وجود دارد؛مسير اول جنوب شرق که مسير نسبتا آساني است و مسير ديگري مسير شمالي که صعود از طريق آن بسيار مشکل و خطرناک است. زمستان هاي منطقه دماوند بسيار سرد همراه با يخبندان و تابستانهاي آن معتدل مي باشد. در بيشتر ماه هاي سال قله آتشفشاني دماوند پوشيده از برف است و مناسبترين ماه براي صعود به قله، مرداد ماه مي باشد. بخشي از سفيدي قله دماوند که در مرداد ماه قابل مشاهده است، متعلق به گوگردهاي متصاعد شده از دهانه مخروط مي باشد. مخروط آتشفشاني دماوند در شرق البرز مرکزي قرار دارد. اگر البرز غربي و شرقي را امتداد دهيم، در محل دماوند اين دو امتداد از هم دور مي شوند.
آتشفشان البرز مربوط به ولکانيسمي است که در کواترنر در البرز مرکزي رخ داده است. تمامي ساختمانهاي تکتونيکي از جمله: گسلها ها، تراست ها، چين هاي البرز مرکزي که در منطقه دماوند وجود دارند، زماني که به محدوده گدازه ها مي رسند، محو مي شوند. آتشفشان دماوند به صورت مخروط نامتقارني است که در قسمت جنوب غرب آن گدازه ها گسترش بيشتري دارند. ريفت مخروط آتشفشاني بيانگر اين موضوع است که فعاليت اين آتشفشان منحصر به دهانه مرکزي نبوده است بلکه دهانه هاي جانبي نيز در ايجاد مخروط نقش داشته اند. تعدادي دهانه جانبي در ارتفاعات بالاي مخروط در سمت جنوب غرب و شمال شرق قرار دارند اما فعاليت اصلي اين آتشفشان از دهانه مرکزي آن صورت مي گيرد.
در ترکيب سنگ شناسي آتشفشان دماوند بر اساس ميزان Sio2 و ترکيب کاني شناختي آن 3 گروه سنگي قابل تفکيک هستند:
الف – سنگ هاي بازيک: که اين سنگ ها در محدوده پلور و رينه و پل ورکوه ديده مي شوند. اين سنگ ها نسبت به ديگر سنگ هاي دماوند قديمي تر مي باشند. زيرا بر روي سنگ هاي بازيک منطقه پلور مقدار کمي گدازه هاي حدواسط (تراکي آندزيت) مشاهده مي شود. اين گدازه ها تنها در دامنه هاي کم شيب دماوند مشاهده مي شوند و مقدار آنها از ساير سنگ ها کمتر است. اين گدازه ها به علت درصد Sio2 پائين و سياليت بالا داراي وسعت بيشتري است.
ب – سنگ هاي حدواسط: که حجم اصلي سنگ هاي آتشفشاني منطقه را دارا است شامل گدازه ها و سنگ هاي آذرآواري مي باشد و ترکيب کاني شناختي تراکي آندزيت و تراکيت دارند. تغييرات سنگ شناسي و ژئوشيميايي تراکي آندزيت ها و تراکيت ها تدريجي بوده و انواع حدواسط بين اين دو فراوانند.
ج – سنگ هاي اسيدي: که مرز بين سنگ هاي اسيدي و حدواسط در سنگ هاي آتشفشاني دماوند تدريجي است. اين سنگ ها در دامنه قله شمالي کوه هاره و با ضخامت حدود 100 متر بر روي آهک هاي لار قرار گرفته اند.
اين گدازه ها به طور متناوب همراه با مواد توفي به شدت دگرسان شده مي باشند.
اين گدازه ها متراکم و قرمز رنگ بوده و فنوکريست هاي پلاژيوکلاز و هورنبلند در آنها قابل تشخيص است.
د- سنگ هاي ولکاني کلاستيک که در بخشهاي جنوبي، شرقي و غربي دماوند بيشتر ديده مي شود و در بخشهاي شمالي کاهش مي يابد. سنگ هاي ولکانو کلاستيک به 2 دسته پيروکلاستيک و اپي کلاستيک تقسيم مي شوند. نهشته هاي پيروکلاستيک شامل انواع توف هاي آتشفشاني دماوند شامل موارد زير مي باشند:
توف هاي شيشه اي دره هزار، توف تراکيتي جنوب قله دماوند، توف شيشه اي شمال دماوند و توف شيشه اي پوميسي رينه.
برش آتشفشاني دماوند.
نهشته هاي ريزشي پوميسي.
نهشته هاي جرياني پيروکلاستيک غرب دماوند و بالاي روستاي آبگرم.
نهشته هاي جرياني بلوک و خاکستر.
نهشته هاي اپي کلاستيک که در بخشهاي جنوبي و شرقي دماوند قابل مشاهده است.
در ارتباط با نحوه تشکيل آتشفشان دماوند نظريات مختلفي ارائه شده است که در ذيل به آنها اشاره خواهد شد:
اوسينيکو ( 1930 ) معتقد است که منطقه گسلها دار اسک و آبگرم باعث بالا زدن گدازه ها شده است.
کريستا ( 1940 )، يک خمش در کمان البرز را مسبب تشکيل آتشفشان دماوند دانسته است.
آلن باخ ( 1966 )، معتقد است که گسلها هاي تشکيلات رسوبي موجب صعود گدازه ها به سطح زمين گشته اند.
جانگ و همکاران ( 1975 )، با اعتقاد بر برخورد صفحات عربستان و اوراسيا، فرورانش صفحه عربستان در امتداد سطح بينوف و ذوب اين صفحه در اعماق و ايجاد ماگماي آتشفشاني، علت پيدايش نمونه هاي کالکوآلسکالن ايران مرکزي را مربوط به عمق زياد اين منطقه ذوب مي دانند که در نتيجه دور بودن از تراست و عمق زياد ذوب، سنگ هاي آتشفشاني آلکالن آشکار شده اند.
بروس و همکاران ( 1977 ) با توجه به ترکيب شيميايي گدازه هاي دماوند آن را آتشفشان ويروس و دور از زاگرس در نظر گرفته و تشکيل آن را مرتبط با برخورد صفحه عربستان و اوراسيا و فرورانش نوع خاص و ذوب پوسته اقيانوسي مي دانند.
علي درويش زاده (1364) عقيده دارد که آخرين حرکت کمپرسيوني (فشارشي) که فلات ايران را تحت الشعاع قرار داده و سبب چين خوردگي، بالا زدگي و جمع شدن پوسته قاره اي ايران گرديده، محل تاشدگي البرز را هم تحت فشار قرار داده است و اين فشار موجب فعال شدن شکستگي هاي عميق و خروج مواد مذاب گرديده است.
نوگل سادات (1985) معتقد بود که حرکت گسلها هايي که داراي خميدگي هستند، باعث ايجاد يک منطقه کشش در محل خميدگي گشته و آتشفشان دماوند نيز اثر چنين پديده اي است.
ايران نژاد (1370) معتقد است که گسلها هاي عميق منطقه مي توانند شرايطي را ايجاد کنند که از طريق آن ماگماي آلکاسن به سطح زمين برسد. گسلها هاي اسک، بايجان، نوا، سفيدآب، شاهان دشت و ورارود در منطقه شناخته شده و تا زير دماوند ادامه دارند.

2- آتشفشان سهند:

اين آتشفشان در 40 کيلومتري جنوب تبريز با ارتفاع حداکثر 3710 متر واقع شده است. تعيين سن مطلق گدازه هاي مختلف آن سن 12 تا 140 هزار سال را نشان مي دهد (1356). به عقيده معين وزيري فعاليت هاي آتشفشاني سهند در چندين مرحله صورت گرفته اند و در بين اين مراحل آرامش نسبي وجود داشته است. وفور خاکستر به همراه قطعات يوميسي تا فواصل دور پراکنده شده اند که نشان گر انفجارات شديد آتشفشان سهند است.
بلندترين قله، مجموعه متناوبي از برش، پيروکلاستيک ها و آهک سيليسي است که طي دو مرحله فعاليت به وجود آمده اند. مرحله اول به صورت انتشار روانه هاي برشي و مرحله دوم شامل خروج گدازه هاي داسيتي است. ترکيب سنگ شناختي سهند شامل آندزيت، داسيت، ريوداسيت و ريوليت به همراه مواد آذرآواري فراوان مي باشند. ماگماي تشکيل دهنده اين سنگ ها اشباع از سيليس بوده و داراي آلومينيوم زيادي است.
مطالعه اين آتشفشان نشان مي دهد که ولکانيسم در آب صورت گرفته و آثار انواع ماهي در مناطق اطراف توده سهند بيان گر آن است که سهند را دريايي کم عمق فرا گرفته است. با آغاز فعاليت اين آتشفشان در اواسط دوره ميوسن و ايجاد شرايط نامطلوب، گروهي از پستانداران به صورت دسته جمعي از بين رفته اند که آثار اين جانوران در حوضه هاي رسوبي اطراف مشهود است.
توده آتشفشاني سهند در واقع يک استراتوولکان شامل پيروکلاست ايگنمبريت و گدازه است که توسط دودکش هاي مختلف و پراکنده در يک منطقه وسيع بيرون ريخته شده اند. در فاصله دوره هاي آتشفشاني سهند، رسوبات سيلابي – رودخانه اي و يخچالي تشکيل شده اند که غالبا تا شعاع چندين ده کيلومتري اطراف مراکز آتشفشان گسترش يافته اند. توده آتشفشاني سهند به وسعت بيش از 3000 کيلومتر مربع، رسوبات دوره ميوسن و قديمي تر را پوشانده است. تشکيلات ولکانو سديمنت آن به شعاع چند ده کيلومتر از دامنه هاي سهند به طرف جلگه هاي اطراف گسترش يافته اند.

3-آتشفشان سبلان:

اين آتشفشان در باختر شهر اردبيل به ارتفاع 4811 متر قرار دارد که در واقع خط تقسيم حوضه هاي آبريز اروميه و رودخانه ارس به شمار مي رود. رشته کوه آتشفشاني خاموش سبلان از دره قره سو در شمال غرب اردبيل شروع و در جهت شرقي – غربي به طول 60 کيلومتر و عرض تقريبي 48 کيلومتر تا کوه قوشاداغ در جنوب اهر ادامه مي يابد. مخروط آتشفشاني سبلان از نوع چينه اي است که گدازه هاي آن سطحي معادل 1200 کيلومتر مربع را اشغال کرده اند. مخروط سبلان ساختمان مرکزي عظيمي است که بر روي يک سيستم هورست با روند شرقي – غربي قرار گرفته است.
ديدون و ژرمن ( 1976) سن اين آتشفشان را پليوکواترنر مي دانند. اما باباخاني، سکويه و ريو (1369) اظهار مي دارند که نخستين جريان گدازه سبلان بر روي توف ها و کنگلومرا هاي الوار قرار دارند که از نهشته هاي کواترنر پيشين حوضه مشکين شهر هستند. ديدون و ژرمن فعاليت آتشفشاني سبلان را به 3 بخش تقسيم مي کنند:
الف – جريانات گدازه اي سبلان کهن که بيشترين بخش کوه سبلان را در بر ميگيرد و شامل آندزيت هاي زيرين و مياني و جريان گدازه داسيتي است.
ب – فرونشست که بخش مرکزي ساختمان پيشين گسيخته شده که نتيجه آن ايجاد يک فرورفتگي دايره اي به قطر 20 کيلومتر است و همزمان با فرونشست کالدار، فوران هاي انفجاري نيز روي داده است و از مواد آذرآواري تشکيل شده است.
ج – گنبدها و جريانات گدازه اي سبلان جوان که پس از فروريزش کالدار، فوران مواد آتشفشاني صورت گرفته که بلندترين بخش هاي مرکزي آتشفشان را تشکيل مي دهند.
لازم به ذکر است که فعاليت هاي آتشفشاني سبلان از نوع آلکالن سريک است.

4- آتشفشان تفتان:

تفتان يک آتشفشان جوان و نيمه فعال به سن پليوسن – کواترنر در بلوچستان و 50 کيلومتري شهر خاش قرار دارد. ارتفاع اين آتشفشان از سطح دريا 4050 متر و از دشت هاي اطراف 2000 متر است. اين آتشفشان در روي فيليش هاي کرتاسه بالايي و ايوسن بنا شده است. اولين فوران تفتان شامل گدازه ها و سنگ هاي پيروکلاستيک با ترکيب داسيت و ريوداسيت در 20 کيلومتري غرب – شمال غرب قله فعلي شروع شده است ( گانسر 1966 ).
فعاليت مجدد تفتان شامل: گدازه هاي داسيتي و آندزيتي متعلق به اواخر پليوسن در 10 کيلومتري شمال غرب پس از يک آرامش منجر به تشکيل طبقات اگلومرا، يک انفجار مهم در 2 کيلومتري جنوب قله امروزي به وقوع پيوسته که اثر آن امروزه به صورت گودال فرسايشي ديده مي شود.
يکي از ويژگي هاي جالب در تفتان، ناهماهنگي کاني شناسي و تحول معکوس کاني ها در آندزيت هاي کواترنر اين آتشفشان ديده مي شود. در گدازه هاي تفتان سنگ هاي بازيک مشاهده نمي شود. سنگ هاي آذرآواري و توف هاي پوميسي بخش وسيعي از شرق و جنوب غرب آتشفشان تفتان را مي پوشانند که اين سنگها عمدتا از پوميس و پرميسيت تشکيل شده اند.

5-آتشفشان بزمان:

سنگ هاي آتشفشاني – نفوذي شمال گودال جازموريان مجموعه سنگ هاي ماگمايي بزمان را شکل مي دهند. اين کمپلکس ماگمايي جزء زون ماگمايي اروميه – دختر محسوب مي شوند. سنگ هاي نفوذي منطقه بزمان از گرانيت آلکالن پورفيري با فلدسپات هاي پتاسيم دانه درشت، گرانيت هاي دورنيلنددار، گرانوديوريت تا کوارتز ديوريت تشکيل شده اند که داراي 64 تا 74 ميليون سال سن مي باشند.
سنگ هاي خروجي اين منطقه شامل سنگ هاي داسيتي، آندزيت – داسيتي و بندرت ريوليت، ايگنمبريت و توف هاي شيشه اي متبلور تشکيل مي دهند که در جنوب شرق آتشفشان بزمان رخنمون دارند. سنگ هاي آتشفشاني بزمان عمدتا آندزيت، بازالت و کمي اليوسن بازالت مي باشند. آتشفشان داراي ساختمان استراتوولکان پيچده اي مي باشد و انواع گدازه هاي آندزيتي، داسيتي و ريوداسيتي در دامنه شرقي آن زيادتر است. مخروط اصلي اين آتشفشان از اجتماع برش هاي ايگنمبريتي، پرميس و گدازه تشکيل شده که به طور متناوب قرار گرفته اند.

6-آتشفشان آرارات:

آرارات يک آتشفشان استراتوولکان است که وسعتي در حدود يک هزار کيلومتر مربع را اشغال کرده است. اين آتشفشان در محل تلاقي شکستگي هاي بزرگ با جهت شرقي – غربي و غربي – جنوب شرقي قرار گرفته است. در منطقه آرارات، بر روي رسوبات کواترنر، توف هاي قرمز تحتاني و سپس گدازه هاي آندزيتي، داسيتي و ريوداسيتي ريخته شده اند و در پايان نيز روانه هاي بازالتي منطقه را مي پوشانند.
سنگ هاي آتشفشاني آرارات (به غير از بازالت ها) به دو سري غني از ايتريم و فقير از ايتريم تقسيم مي شوند که هر دو سري شامل آندزيت، داسيت و ريوداسيت است .

آبفشان (Geyser)

از آثار فرعي آتشفشانها انفجار سفره‌هاي آبدار و فومرولها ، آبفشانها و گلفشانها هستند. آبفشانها چشمه‌هاي جهنده‌اي هستند که بطور متناوب فعال هستند. مقدار آب آن زياد اما اسيد سولفيدريک () آنها ناچيز است در آبفشانها غالبا سيليکاتهاي قليايي محلول است و تحت تأثير اسيدها رسوبات سيليسي آبدار بنام ژيزريت (Geyserite) تشکيل مي‌شود. ژيزريت در واقع نوعي سيليس بي شکل به نام اوپال (Opal) است. سابقا تناوب فوران آب در آبفشانها را مربوط به مجراي سيفون مانند آن مي‌دانستند. اما Thyndal اولين فعاليت آبشفشانها را به طريق زير بيان نمود:
آبهاي سطحي که به تدريج در شکاف يا مجراي آبفشان وارد مي‌شود، هر قدر که پايينتر مي‌رود چون درجه حرارت زمين بيشتر مي‌گردد لذا درجه حرارت آب نيز زيادتر مي‌گردد تا بالاخره به نقطه‌اي مي‌رسد که قسمتي از آب بخار مي‌شود. بخار آب حاصله با ازدياد حجم و فشار همراه بوده و به ناچار بر ستون آبي فوقاني خود فشار وارد مي‌آورد، در اين صورت آب به شکل فواره‌اي به خارج رانده مي‌شود و پس از بيرون ريختن آب عمل فوران متوقف گشته ، دوباره پس از حصول شرايط عمل فوق تکرار مي‌گردد. برخي آتشفشانها چون داراي CO2 محلول هستند مي‌توانند کربناتهاي نامحلول ميسر خويش را به شکل بي کربنات محلول در آورده و پس از فوران ، رسوبات آهکي به جاي مي‌گذارند.

? مدت زمان فوران

مدت زمان فوران نيز در آبفشانها مختلف است. مثلا مدت فوران آبشفان معروف ايسلند ، که ارتفاع فوران آن به 30 متر مي‌رسد، حدود 10 دقيقه است و اين فوران به فاصله زماني 24 تا 30 ساعت تکرار مي‌شود. در همين آبفشان قطر دهانه‌اي که از آن آب خارج مي‌شود حدود 3 متر و اطراف آن را رسوبات آبفشان فرا گرفته است. در قسمت بالايي آبفشان ، حوضه‌هاي به عمق 18 و به عمق 2 متر تشکيل شده که پر از آب داغ است. دماي آب در سطح اين حوض 80 تا 82 درجه سانتيگراد و در دهانه آبفشان در عمق 6 متري از سطح حوضه ، حدود 20 درجه سانتيگراد است.

? کانيهاي موجود در آبفشانها

آب داغ آبفشانها ، محتوي مقدار زيادي مواد مختلف است که قسمت اعظم آن را سيليس تشکيل مي‌دهد. بدين ترتيب هميشه در اطراف آبفشان ، مقدار زيادي کاني ديده مي‌شود و کانيهايي را که بدين ترتي

حتي يك آبفشان كوچك نيز پديده اي شگفت انگيز است به هرحال برخي از آبفشان ها فوران هايي را دارند كه هزاران گالن آب داغ را تا چند صد پا در هوا پرتاب مي كنند.

آبفشان قديمي فيس فول بهترين آتشفشان جهان شناخته شده است كه در پارك ملي يلواستون ايالت متحده آمريكا قراردارد.
اين آبفشان هر60 تا90 دقيقه يك بار فوران مي كند و چندهزار گالن آب داغ بين 100 تا200 پا در هوا پخش مي كند.

شرايط لازم و ضروري براي ايجاد آبفشان

آبفشان ها ويژگي هاي فوق العاده نادري را دارند آنها تنها در جاهايي كه از شرايطي غيرعادي برخوردارباشند اتفاق مي افتد در سطح جهاني تنها حدود هزارآبفشان وجود دارد كه اغلب آنها در پارك ملي يلواستون قرار دارد

پراكندگي آبفشان ها :

بيشتر آبفشان هاي جهان در پنج كشور دنيا فعال هستند 1.ايالت متحده ي آمريكا 2.روسيه 3.شيلي 4.نيوزلند 5.ايسلند
همه ي اين سرزمين ها در موقعييت هايي قرار دارند كه از نظر زمين شناسي داراي فعاليت هاي آتشفشاني بوده اند ومنبعي از سنگ هاي داغ در زير سطح زمين هستند.

آبفشان ها چگونه فوران مي كنند؟

اغلب آبفشان ها به طور نامنظم و بندرت فوران مي كنند. اما تنها چند آبفشان وجود دارند كه به خاطر فوران هاي منظمي كه دارند، شناخته شده اند. مشهورترين آنها "فيس فول قديمي" است كه در پارك ملي يلوستون ايالات متحده آمريكا قرار دارد و هر 60 تا 90 دقيقه يك بار فوران مي كند. جزئيات بيشتري را پيرامون مدت زمان فوران آبفشان ها در جدول زير آمده است.

بزرگترين آبفشان جهان كدام است؟

بلندترين آبفشان جهان، آبفشان استمبوت در پارك ملي يلواستون است. برخي فوران هاي اين آبفشان آبها را تا ارتفاع بيش از 300 پايي در هوا پخش مي كند. اين آبفشان در20سال اخيركمتر از 10بار انفجار داشته است .
آبفشان ويومينگ در نيوزلند بلندترين آبفشان جهان بوده است، فوران هاي آن تماشايي بود، چرا كه فوران آبهاي آن به بيش از 1600 پا در هوا مي رسيد. متاسفانه زمين لغزشي كه در آن اتفاق افتاد، هيدرولوژي اطراف ويومينگ را تغيير داد و باعث گرديد تا از 1902 به بعد ديگر فوراني نداشته باشد.

آبفشان ها چگونه كار مي كنند؟

براي درك كار آبفشان، ابتدا بايستي رابطه ي بين آب و بخار آب را بفهميد. بخار آب، شكل گازي آب است. بخار آب زماني تشكيل مي شود كه آب كاملاً داغ شده و به نقطه ي جوش خود برسد. زماني كه آب به بخار آب تبديل مي شود، گسترش زيادي يافته و فضاي بيشتري را اشغال مي كند. زماني كه آب داغ مي جوشد، به بخار اب حجيم تري گسترش يافته و در اين صورت، با انفجار بخار آب ايجاد شده فوران آبفشان، نيرومندي بيشتري مي يابد.
به طور خلاصه: آبفشان زماني فوران مي كند كه آب زير زمين فوق العاده گرم شده، در اعماق زمين محصور و تحت فشار واقع گرديده و به حد كافي داغ شود تا از طريق راهش به سطح زمين فوران كند.

آنچه كه در سطح زمين اتفاق مي افتد:

آب سرد سطح زمين از طريق خلل و فرج موجود به درون زمين نفوذ مي كند. همچنان كه به منابع گرمي مانند توده هاي داغ ماگما،در سطوح زيرين نزديك مي شود، كم كم و به طور مداوم داغ گرديده تا به نقطه ي جوش خود برسد. اما، آب در اين نقطه جوش به بخار آب تبديل نمي گردد به خاطر اين كه در اعماق زمين قرار دارد و وزن آب سردتري كه در سطح بالاي آن واقع است، فشار زيادي را بر آن وارد مي سازد. چنين شرايطي را "فوق داغ" مي گويند، آب به اندازه ي كافي گرم مي شود تا به بخار آب تبديل گردد، در حقيقت اين آب مي خواهد كه بخار شود، اما توانايي گسترش آن را ندارد، چون فشار زيادي كه آن را محدود ساخته است.
در برخي نقاط از اعماق زمين، آب به اندازه ي كافي گرم شده و يا فشار محصور كننده كاهش مي يابد، در اين صورت با افزايش حجم زيادي به صورت بخار منفجر مي گردد. اين "انفجار بخار آب" همان فوران هاي آب محصور شده از طريق منفذي به بيرون است كه به آن آبفشان گويند.

آيا در ديگر سياره ها نيز آبفشان وجود دارد؟

تاكنون، آبفشان هاي ديگر سيارات شناخته نشده است، اما فعاليت هايي شبيه آبفشان در برخي از قمرهاي منظومه ي شمسي امان به اثبات رسيده است. "يو" يكي از قمرهاي مشتري ذرات آب يخ زده و گازهاي ديگري را از حفره هايي كه در سطح خود دارد فوران مي كند.

منابع:
مبانى آتشفشان شناسى با نگرشى بر آتشفشانهاى ايران (1382)، دکتر منصور قربانى، انتشارات آرين زمين
زمين شناسى زيست محيطى (1381)، تاليف: دکتر فريدون غضبان، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران
http://khschool.ir
fa.wikipedia.org
www.ketabnews.com
http://daneshnameh.roshd.ir
www.ngdir.ir
http://ramindalili.blogfa.com/
www.gsi.ir
geoaria.blogfa.com
http://www.indexiran.ir/
/خ