کمتر صورت فلکي را مي شناسيم که شکلي شبيه به نامي که برخود دارد در ذهن ناظر تداعي کند. پس از عقرب وجبار،که دو نمونه ي معروف از صورت هاي فلکي بارزند که نام و شکلشان کاملا با هم سنخيت دارد،سومين صورت فلکي از اين دست بي شک اسد است که همچون شيري نشسته در آسمان خودنمايي مي کند.
اين شير بزرگ آسماني ياد آور ماجراي هرکول است؛ قهرمان افسانه اي يونان و يکي از دوازده خاني که پيش روي او قرار داشت(چيزي شبيه به ماجراي هفت خان رستم در اساطير ايراني) در يکي از خان ها هرکول ماموريت داشت تا شير مخوف منطقه ي نميا را که موجب آزار و اذيت وترس مردم شده بود، از پاي درآورد. اين شير درنده و شکست ناپذير، پوستي سخت تر از پولاد داشت و در غاري زندگي مي کرد که داراي دوراه خروجي بود و مي توانست به راحتي بگريزد.
هرکول، با مسدود کردن يکي از دهانه هاي اين غار، برسرراه ديگر به کمين اين شير ترسناک نشست .اين جانور درنده خيلي زود از غارخود بيرون آمد. هرکول با کمان خود تيرهايي به سوي آن پرتاب کرد که بر پوست سخت جانور اثر نداشت . هرکول با شير گلاويز و سرانجام موفق شد تاشير را با دست هاي خود خفه کند. کندن پوست اين جانور با ابزارهاي معمولي امکان پذير نبود. وهرکول توانست با استفاده از يال شير، که سخت تر از الماس بود، پوست شير را از تنش جدا کند.او پوست پولاد مانند شيررا به تن کرد و بدين ترتيب خود رويين تر و شکست ناپذير شد. سپس زئوس آن شير اسطوره اي را به صورت يکي از زيباترين صورت هاي فلکي منطقه البروج برآسمان نقش کرد تا ما را درهمه ي اعصار به ياد نبردهاي قهرمانانه ي هرکول بيندازد واين واقعه جاودان شود.
سومري ها ،بابلي ها، ايراني ها ، ترک ها، يهودي ها ، سوري ها ، يوناني ها و رومي ها بر اين صورت فلکي نام هاي گوناگوني گذارده بودند، که تقريبا همه ي آنها به معناي شير بوده است. صورت فلکي اسد براي مصريان باستان قابل احترام بود. زيرا در آن زمان هرسال همزمان با طغيان رود نيل، که موجب باروري زمين هاي کشاورزي مي شد، خورشيد در اين صورت فلکي اقامت مي کرد.

ستاره هاي مهم

قلب الاسد (RAGULUS)را بسياري از اقوام باستاني مظهر قدرت و فرمانروايي مي دانستند. ايراني ها آن را جزو يکي از چهار ستاره ي نگهبان آسمان مي دانستند و معتقد بودند که اين ستاره با خود قدرت و ثروت و افتخار را به همراه مي آورد . پرنورترين ستاره ي اسد،از قدر1/35 مي درخشد واز درخشان ترين ستاره هاي منطقه البروج است.
قلب الاسد يک ستاره ي دوتايي از رده ي طيفي B است که قدر ظاهري همدم آن 8 و جدايي زاويه اي آنها در حدود 177 ثانيه قوس است که به آساني در رصد با هر ابزار نجومي تفکيک مي شود. 77/5 سال نوري با ما فاصله دارد و ستاره اي جوان است که پنجاه ميليون سال از عمر آن سپري شده، پس 0/01 خورشيد سن دارد! قلب الاسد 350 برابر از خورشيد درخشان تر و 3/4 برابر پرجرم تر است. ولي اشتباه نکنيد! اين ستاره غول يا ابرغول نيست. بلکه همچون خورشيد ستاره اي از رشته اصلي است ودر هسته اش هيدروژن را به هليوم تبديل مي کند . تا چهار سال پيش تصور مي شدکه دماي سطح قلب الاسد به 12000 درجه کلوين مي رسد. قطرش 3/5 برابر خورشيد است. اما،طي نتايجي که در سال 1384 به دست آمد دانشمندان فهميدند که قلب الاسد يک ستاره ي کروي نيست ودر قطب ها پخ شدگي دارد. به طوري که قطر ستاره در ناحيه استوايي 4/15 برابر قطر خورشيد ودر ناحيه قطبي 3/15 برابر آن است.به علاوه دما در قطب هاي ستاره به 15400درجه کلوين ودر استوا به 10300 درجه کلوين مي رسد.
اما چرا قلب الاسد به اين شکل درآمده است؟ قلب الاسد، مانند ديگر ستاره هايي که از رده ي طيفيB مي درخشند، باسرعت بسياري به دور خود مي چرخد .براي اينکه درک صحيحي از اين سرعت داشته باشيم خوب است بدانيم که قلب الاسد هر 5/9 ساعت يکبار به دور خودش مي چرخد، درحالي که خورشيد هر 26 روز يکبار به گرد خود مي چرخد . به عبارت ديگر سرعت چرخش قلب الاسد در ناحيه استوايي ستاره به 315 کيلومتر در ثانيه مي رسد که 160 برابر از خورشيد سريع تر است ! همين سرعت چرخش بالا موجب شده تا قطر استوايي قلب الاسد 32 درصد بيشتر از قطر قطبي اش شود. شايد فکر کنيد که قلب الاسد در بين ستاره ها بايد شکلش منحصر به فرد باشد، ولي بد نيست بدانيد که براي مثال ستاره ي آخرالنهر در صورت فلکي نهر،قطر استوايي اش 56 درصد از قطر قطبي بيشتر است !
R-اسد غول سرخ و متغيربلند دوره اي از نوع متغيرهاي ميراگونه است که در پرنورترين حالت خود به قدر 4/4 ودرکم نورترين حالت،به قدري برابر با 11/6 مي رسد . دوره ي تناوب R- اسد 313 روز است .
ذنب الاسد (بتا- اسد يا Denebola) دوگانه اپتيکي ودر آخرين ستاره ي دم شير است ودر رصد با چشم غير مسلح به رنگ سفيد مايل به آب ديده مي شود. ولي وقتي از پشت چشمي تلسکوپ آن را رصد مي کنيم گويي يک همدم نارنجي رنگ نيز دارد.اما اين دو ستاره هيچ ارتباط گرانش در فضا با هم ندارند و بسيار دوراز هم اند. و فقط در راستاي ديد ما قرار گرفته اند.
تاو-اسد دوگانه ي ظاهري ديگري در اسد است. قدر ستاره مادر5 و قدر همدم 7 است وبا يک دوربين دو چشمي مي توان آن را رصد کرد.
جبهه الاسد( گاما- اسد يا Algieba) که در ناحيه يال شير قرار دارد،دوگانه اي با شکوه است. ستاره ي اصلي آن غول سرخ- نارنجي از قدر 2/6 مي درخشد وهمدم آن غول زردي است از قدر 3/8.
اومگا- اسد دوگانه دشواري براي رصد با تلسکوپ هاي آماتوري است و براي تفکيک مؤلفه هاي آن نياز به تلسکوپي با گشودگي دهانه بيش از 10اينچ است. دو مؤلفه ي اومگا- اسد با دوره ي تناوب 117 سال در حال گردش به دور مرکز جرم مشترکشان هستند.
54- اسد نيز در بزرگنمايي هاي پايين به آساني به دو مؤلفه با قدرهاي 4/5 و 6/3 تفکيک مي شود.
زتا-اسد سه گانه اپتيکي است که از قدر 3/44 مي درخشد.وبا استفاده از يک دوربين دو چشمي خواهيم ديد که هر يک از سه ستاره همدمي از قدر 6 دارند. اما ارتباط فيزيکي بين اين ستاره ها وجود نداردو فقط به طور ظاهري در کنار هم ديده مي شوند.
يوتا -اسد نيز با قدر 4/1 داراي همدمي است که 1/7 ثانيه قوس با آن فاصله دارد واز قدر 6/7 مي درخشد.

بارش هاي شهاب

کانون چندي بارش شهاب در صورت فلکي اسد قرار دارد که معروف ترين آنها بار شهاب اسدي است. کانون بارش اسدي ناحيه اي در نزديکي ستاره گاما- اسد است. اين بارش در بازه 23 تا 30 آبان فعال است و تقريبا هر ساله در 27 آبان به اوج مي رسد. zhr بارش بسيار متنوع واز 10تا 15 شهاب تا چند شهاب درهر ساعت متغيراست. وهر 33 سال به بيشترين ميزان خود مي رسد.

بارش آلفا

اسدي نخست با استفاده از پروژه هاي رصد راديويي شهاب ها تشخيص داده شد وبازه ي زماني فعاليتش محدود به 23 دي تا 24 بهمن است.

بارش بتا

اسدي نيز از 25 بهمن تا 5 ارديبهشت فعال است . وحوالي 1 فروردين به اوج خود مي رسد.

بارش دلتا

اسدي در بازه ي زماني مشابهي از 13 بهمن تا 29 اسفند فعال است و اوج بارش در 3 اسفند رخ مي دهد.

بارش گاما

اسدي کمي ضعيف تر واز 23 مرداد تا 21 شهريور فعال است و در 3 شهريور به اوج مي رسد.

بارش رو

اسدي به نظر مي رسد که اکنون ديگر فعال نباشد و در دهه ي 1960 با مطالعات راديويي کشف شد وبه نظرمي رسد اوج فعاليتش در 23و 24 اسفند باشد.

بارش سيگما-

اسدي بارش مشکوک ديگري است وداده ي رصدي کافي در موردش وجود ندارد.
مهم ترين اجرام غير ستاره اي از آنجاکه اسد در فاصله زيادي نسبت به صفحه ي کهکشان راه شيري و غبار و ابرهاي ستاره اي اين نوارقرار گرفته است. کهکشان هاي بسياري مجال ظهور در اين ناحيه از آسمان را يافته اندو از اين رو اسد را به حق بايد قلمرو کهکشان ها دانست و برخي از مهم ترين آنها که با ابزارهاي آماتوري هم آشکار مي شوند عبارتند از m65و m66 دو کهکشان مارپيچي اند که در کنار ngc3628 سه قلوي کهکشاني اسد را تشکيل مي دهند اين مجموعه در حدود 35 ميليون سال نوري از زمين فاصله دارندو چنان به هم نزديک اند که تحت تاثير نيروي گرانشي يکديگر قرار دارند. m65وm66 را شارل مسيه کشف کرد وآن دو را به صورت سحابي هاي کم نور و بدون ستاره توصيف کرد. در سال هاي 1989،1973و 1997 سه ابرنواختر در کهکشان m66 ظاهر شدند. که موجب توجه اختر شناسان به اين کهکشان شد.
ngc3628 را شارل مسيه نتوانست ببيند . زيرا از دو کهکشان ديگر کم نورتر بود واين موجب شد تا نوبت به ويليام هرشل برسد واو اين کهکشان را کشف کند.
NGC3628 از لبه ديده مي شودواز اين رو بخش درخشان مرکزي کهکشان و بسياري از ستارگان جوان در بازوهاي کهکشان در پس غبار صفحه کهکشان پنهان شده اند و قابل رويت نيستند نوارغباري کهکشان درناحيه ي بيروني دچار واپيچيدگي است که اين امر تحت اثر متقابل گرانش با دو کهکشان همسايه يعني M65و M66 حاصل شده است.
M96,M95 دو کهکشاني اند که پير مشن (همکار شارل مسيه) در سال 1781 آنها را کشف کرد واين دو در کنار M105 کهکشان هايي نزديک به هم هستند که گروه کهکشاني اسد LEOI)I ) يا گروه M96 را تشکيل مي دهند اعضاي اين گروه کهکشاني هر کدام با سرعتي بين 450 تا 760 کيلومتر بر ساعت درحال دورشدن از ما هستند . M95 يک کهکشان مارپيچي ميله اي زيبا و يکي از کم نورترين اجرام فهرست مسيه است . بسيار شبيه به M91 است و ساختارهاي مارپيچي واضح تري دارد. اما در مورد M96 آنچه مي بينيم اين است که صفحه ي درخشان داخلي کهکشان از تجمع هاي ستاره اي زرد رنگ پير تشکيل شده و مقادير بسياري از غباردر صفحه ي کهکشان به چشم مي خورد که البته اين امر در عکاسي هاي بلندمدت با تلسکوپ هاي بزرگ آماتوري آشکار مي شود.
M105 درخشان ترين کهکشان بيضوي درگروه اسد I و همواره به صورت يک کهکشان بيضوي شاخص مد نظربوده است تحقيقات با تلسکوپ فضايي هابل روي بخش مرکزي کهکشان M105 نشان مي دهد که اجرامي با جرم حدود 50 ميليون برابر خورشيد در مرکز آن وجود دارند پير مشن M105 را سه روز زودتر از M101 کشف کرد، اما اين کهکشان به علتي نامعلوم در فهرستي که شارل مسيه در ابتدا منتشر کرد قرار نگرفت تا اين که در سال 1947،هلن. بي . ساوير M105 را همراه با M106 و M107 به فهرست مسيه افزود.
NGC3384 کهکشاني مارپيچي است و در کنار M105، دو کهکشان بسيار نزديک به هم اند و قدر مجموع نزديک به هم دارند. ويليام هرشل در سال 1784 آن را کشف کردوبه نظر مي رسد که عضو گروه کهکشاني اسد Iباشد. سن بالاي ستارگاني که در مرکز NGC3384 قرار دارند. پس از آناليز رنگ آنها به اثبات رسيده است.
NGC2903 از جمله کهکشان هاي زيبايي است که وقتي شارل مسيه فهرست اجرام غير ستاره اي زيبايش را تدوين مي کرد. آن را از قلم انداخت. کهکشاني درخشان و مارپيچي است که از لبه ديده مي شود. حتي در چشمي تلسکوپ هاي آماتوري کوچک نيز آشکار مي شود.
صورت فلکي اسد و کهکشان هايش تا اواسط تابستان ميهمان آسمان شامگاهي اند. و چشمان جستجوگر منجمان آماتور رابه خود مي خوانند.

حداقل ابزار لازم براي آشکار شدن	فاصله تا زمين (ميليون سال نوري)	اندازه زاويه اي (دقيقه قوس)	قدر ظاهري	نوع (رده بندي کهکشان هاي هابل)	نام اجرام
دوچشمي متوسط	35	5/1×8	3/9	(sa)مارپيچي	M65
دوچشمي متوسط	35	5/2×8	9/8	)sb(مارپيچي	M66
دوچشمي متوسط	38	3/3×4/4	9/7	مارپيچي ميله اي sBb	M95
دوچشمي متوسط	38	4×6	2/9	saمارپيچي( )	M96
دوچشمي متوسط	38	2	3/9	)EIبيضوي(	M105
دوچشمي بزرگ	35	6/3×14	5/9	scمارپيچي َ	NGC3628
دوچشمي بزرگ	35	5/2×5/5	9/10	(E7)بيضوي	NGC3384
دوچشمي متوسط	5/20	6/6×6/12	9/8	SCمارپيچي	NGC2903

منبع:نشريه نجوم ،شماره 185
/س