ويندوز، جعبه ابزاري مخفي دارد که پر است از ابزارهاي کارآمد براي دستکاري کردن سيستم عامل؛ در اين مقاله مي خواهيم روش استفاده کردن از آن را به شما بياموزيم.
بيش تر کاربران مي دانند که ابزارهاي جالب زيادي در کنترل پنل ويندوز زندگي مي کنند، اما تعداد کمي از کاربران مي دانند که براي انجام دادن دستکاري هاي پيشرفته، مکان ديگري هم در ويندوز وجود دارد. اين ابزار کارآمد که «کنسول مديريت»(Management Console) نام دارد، خانه ي بسياري از تنظيمات پيشرفته است که شيوه ي عملکرد ويندوز را تعيين مي کنند. البته کنسول مديريت به اندازه ي کنترل پنل خوش دست و به قول فرنگي ها User frindly نيست، ضمن اين که در مورد برخي ابزارهاي پيشرفته ي آن، بايد از گفته ي قديمي «ببين و نپرس»(يا دقيق تر، ببين و دست نزن!) پيروي کرد. با اين حال مي توانيد بسياري از ابزارهاي موجود در اين کنسول را با خيال راحت به کار بگيريد و بسياري از مشکلات ويندوز را با آن ها برطرف کنيد.
در اين مقاله، قصد داريم شما را با کارآمدترين ابزارهاي موجود در کنسول مديريت آشنا کنيم، کار هريک از آن ها را شرح دهيم و بگوييم که چگونه مي توانيد به کمک آن ها، ايرادهاي ويندوز را گير بياوريد و عملکرد آن را بهبود بخشيد.

احتياط شرط عقل است
 

پيش از اين که به بحث درباره ي کنسول مديريت بپردازيم، بايد به شما گوشزد کنيم که تغيير دادن برخي تنظيمات موجود در آن، مي تواند مشکلاتي براي ويندوز ايجاد کند. پس پيش از هر تغيير، بسيار مهم است که نسخه اي پشتيبان از تمام فايل هاي مهم موجود در کامپيوترتان بگيريد. علاوه برآن، پيشنهاد مي کنيم يک نقطه ي بازگشت (Restore Point) هم بسازيد تا اگر مشکلي براي ويندوز پيش آمد، بتوانيد سيستم را به حال و هواي قديم برگردانيد.
وقتي کارهاي ايمني لازم را انجام داديد، سراغ منوي شروع ويندوز برويد، روي My Computer (در ويندوز ويستا، Computer) کليک راست بزنيد و گزينه ي Manage را انتخاب کنيد. پس از چند لحظه، پنجره ي کنسول مديريت نمايان مي شود. اين پنجره به دو بخش تقسيم شده است. نيمه ي سمت چپ، محل زندگي «بخش» ها و «گروه» هاي گوناگون است و نيمه ي سمت راست، متناسب با بخشي که در سمت چپ انتخاب کرده ايد تغيير مي کند.
در هر دو ويندوز اکس پي و ويستا، نيمه (يا در واقع «قابِ») سمت چپ، به سه «بخش» متفاوت تقسيم مي شود: System Tools (ابزارهاي سيستمي)، Storage (ذخيره سازي) و APPlications Services and (سرويس ها و برنامه هاي کاربردي). هريک از اين بخش ها، به «گروه » هاي متفاوتي تقسيم شده اند- با کليک کردنِ آيکن کنار هريک از اين گروه ها، مي توانيد به اعماق آن شيرجه بزنيد (اين آيکن در ويندوز اکس پي علامت هاي مثبت و منفي است و در ويندوز ويستا، فلشي کوچک)؛ کليک دوبل زدن روي نام گروه نيز باعث باز و نمايش داده شدنِ گزينه هاي موجود در گروه مي شود.

System Tools
 

نخستين بخش، System Tools، محل زندگي گزينه هايي است که مربوط به شيوه ي عملکرد ويندوز هستند. ويندوز ويستا در مقايسه با اکس پي، گروه هاي بيش تري در اين بخش دارد. ابتدا به گروه هايي مي پردازيم که در هر دو ويندوز وجود دارند.
همان طور که از نامش پيداست، گروه Shared Folders (پوشه هاي به اشتراک گذاشته شده) حاوي اطلاعاتي است در مورد پوشه هايي که ساير کاربران «شبکه» هم مي توانند به آن ها دسترسي داشته باشند. اگر روي «زيرگروه» Shares کليک کنيد، فهرستي از تمام پوشه هايي که در حال حاضر در کامپيوترتان به اشتراک گذاشته شده اند، نمايان مي شود. به اين ترتيب، به راحتي مي توانيد بفهميد که ساير کاربران خانه، مي توانند کدام بخش هاي کامپيوترتان را ببينند.
اگر مي خواهيد ببينيد آيا کاربر کامپيوتر ديگري سراغ يکي از اين پوشه هاي اشتراکي رفته است يا خير، Sessions را کليک کنيد. اگر کاربري هم اکنون در حال تماشاي يکي از اين پوشه ها باشد، نام پوشه و اطلاعات بيش تر (مانند نام کامپيوتري که به پوشه دسترسي دارد و مدت زماني که کاربر آن کامپيوتر سرگرم کار با پوشه ي شماست) در قاب سمت راست نمايش داده مي شوند. اگر گزينه ي Open Files را کليک کنيد، مي فهميد که کاربر کامپيوتر ديگر، هم اکنون در حال استفاده از کدام فايل هاست. اگر فکر مي کنيد شخصي بدون اجازه ي شما به شبکه تان دسترسي دارد، با اين ابزار به راحتي مي توانيد مچ او را بگيريد.

Event Viwer
 

هر بار که رويداد مهمي در کامپيوترتان اتفاق مي افتد، مانند خاموش شدن ويندوز يا بروز مشکلي در شبکه، ويندوز يادداشتي در موردش ثبت مي کند. اين يادداشت ها داخل فايلي به نام Event Log ذخيره مي شوند و با استفاده از ابزار Event Viwer مي توانيد آن ها را ببينيد.

گروه Event Viwer را کليک دوبل کنيد تا باز شود. با اين کار، زيرگروه هاي گوناگوني نمايان مي شوند که مهم ترين آن ها، System است (در ويندوز ويستا، ابتدا بايد زير گروه Windows Logs را باز کنيد). آن را کليک کنيد تا فهرستي از مدخل ها نمايان شود. هريک از اين مدخل ها، اطلاعاتي هم چون نوع رويداد (Event) و زمان رخ دادن آن را در کنار خود دارد. با کليک دوبل کردن هر مدخل، اطلاعات بيش تري نمايان مي شود، از جمله شرح مختصري درباره ي اتفاقي که افتاده است. بيش تر اين شرح ها، براي کاربران حرفه اي نوشته شده اند و به همين دليل ممکن است کمي گيج کننده باشند، اما اين دليل نمي شود که اطلاعات مفيدي در اختيار کاربران تازه کار ويندوز نگذارند. اگر به مدخلي برخورديد که باعث نگراني تان است، مانند مدخلي که از نوع Error گزارش شده است، مي توانيد شرح آن را کپي و در يکي از موتورهاي جست و جوي اينترنت وارد کنيد تا دليل وقوع آن را بفهميد. بهترين استفاده از Event Log، وقتي است که مي خواهيد مشکل کامپيوترتان را پيدا کنيد. به عنوان مثال، اگر کامپيوترتان مدام خشکش مي زند (هنگ مي کند) يا به طور ناگهاني خاموش مي شود، مي توانيد بررسي کنيد که آيا هربار پيش از اين رويداد، اتفاق خاصي در کامپيوترشان مي افتد يا خير- اگر مدخلي پيدا کرديد که مدام تکرار مي شود، بعيد نيست مربوط به علت مشکل کامپيوترتان باشد.

Reliability and Performance
 

نام اين بخش در ويندوز اکس پي، Performance Logs است و البته براي کاربران عادي چندان خوش دست نيست و بيش تر به کار کساني مي آيد که به عنوان بخشي از شغل خود، بايد گزارشي از وضع کامپيوتر تهيه کنند. اما ابزار Reliability and Performance (قابليت اطمينان و عملکرد) در ويندوز ويستا بسيار بسيار مفيدتر است. با کليک کردن اين بخش، اطلاعاتي «زنده» در مورد عملکرد پردازنده، سخت ديسک، شبکه و حافظه ي کامپيوترتان نمايش داده مي شوند. هريک از اين ها، نموداري خاص خود دارند که فعاليت آن را در لحظه نمايش مي دهد و با کليک کردن هريک از آن ها، اطلاعات بيش تري در پايين پنجره نمايش داده مي شود.
وجود چنين طيف گسترده اي از اطلاعات در اين بخش از کنسول مديريت، آن را کمي ترسناک جلوه مي دهد. اما به کمک همين ابزارها، مي توانيد به سادگي بفهميد که چه چيزي باعث کند کار کردن کامپيوترتان شده است. به عنوان مثال، اگر نمودار مربوط به سخت ديسک، فعاليتي صد در صدي نشان مي دهد، مي توانيد روي آن کليک کنيد و با تماشاي فهرست برنامه هايي که در پايين پنجره نمايش داده مي شوند، دريابيد که علت فعاليت بيش از حد سخت ديسک و در نتيجه کند شدن کامپيوتر، کدام يک از برنامه هاست.
به همين شکل، گرافِ مربوط به پردازنده هم نشان مي دهد که کدام برنامه ها در حال استفاده از پردازنده هستند - وقتي کامپيوترتان خشکش مي زند و واکنشي نشان نمي دهد، به کمک اين ابزار مي توانيد علت را کشف کنيد. در نمودار پردازنده، خطي آبي به چشم مي خورد که نشان مي دهد کامپيوترتان در حال محدود کردن قدرت پردازنده اش است يا خير. به عنوان مثال، بعضي از لپ تاپ ها وقتي در وضعيت Power-Saving هستند تا در شارژ باتري صرفه جويي کنند، پردازنده شان را کندتر از حالت عادي مي کنند. بنابراين اگر احساس کرديد لپ تاپ تان کند کار مي کند، مي توانيد با مراجعه به نمودار پردازنده، دريابيد که علت، کند شدن پردازنده است يا چيز ديگري.
تقريباً تمام کامپيوترهاي ويندوز ويستا دير يا زود دچار نوعي ايراد نرم افزاري يا سخت افزاري مي شوند. اگر به زير گروه Reliability Monitor برويد، مي توانيد بفهميد که کي اوضاع به هم ريخته، چه اتفاقي افتاده و علت وقوع مشکل چه چيزي است. نموداري که در بالاي پنجره ديده مي شود، نشان مي دهد که کامپيوترتان در گذشته چقدر قابل اطمينان بوده و امتيازي بين 1 تا 10 به آن مي دهد. آيکني، مانند علامت مثبت قرمز يا علامت تعجب زرد، نشان دهنده ي اخطار است و با کليک کردن آن نقطه روي نمودار، در نيمه ي پايين صفحه نوشته مي شود که دقيقاً چه اتفاقي افتاده است. با استفاده از نوار کشويي پايين نمودار، مي توانيد مروري بر اتفاقات گذشته ي کامپيوترتان داشته باشيد.

Task Scheduler
 

يکي ديگر از گروه هاي موجود در کنسول مديريت که فقط کاربران ويندوز ويستا به آن دسترسي دارند، Task Scheduler (برنامه ريز وظايف) است. کاربران ويندوز اکس پي مي توانند در منوي شروع ويندوز گزينه ي All Programs را انتخاب کنند و سپس به سراغ Accessories و بعد System Tools بروند تا به ابزاري مشابه، اما با قدرتي بسيار کم تر از ابزار موجود در ويستا، به نام Scheduled Tasks دست يابند. کاربران ويستا مي توانند با استفاده از ابزار Task Scheduler، برنامه هاي مورد نظرشان را در زمان مشخصي از روز يا در صورت وقوع رويدادي خاص، به طور خودکار به اجرا درآورند. ضمن اين که مي توانيد وظيفه ي خاصي را که خودتان تعيين مي کنيد نيز به آن بيفزاييد. به عنوان مثال، اگر مي خواهيد هر بار که کامپيوترتان روشن مي شود مطلع شويد - شايد بخواهيد بدانيد وقتي خارج از خانه هستيد، کامپيوترتان چند ساعت مورد استفاده قرار مي گيرد - مي توانيد وظيفه اي تعيين کنيد که با هر بار آغاز به کار ويندوز، به طور خودکار ايميلي به شما ارسال شود. براي انجام دادن اين کار، به گروه Task Scheduler برويد و زير گروه Task Scheduler Library را کليک کنيد. تمام وظايفي که در حال حاضر برنامه ريزي شده اند، در قاب سمت راست نمايش داده مي شوند و در کنار هريک، زماني که وظيفه ي مورد نظر براي آخرين بار انجام شده است به چشم مي خورد.
براي ايجاد وظيفه اي جديد، روي زيرگروه Task Scheduler Library در قاب سمت چپ کليک راست کنيد و گزينه ي Create Basic Task را انتخاب نماييد. نام و شرحي براي وظيفه بنويسيد، دکمه ي Next را کليک کنيد و گزينه ي When the Computer Starts را انتخاب نماييد. در صفحه اي که نمايان مي شود، گزينه ي Send an Email را انتخاب کنيد و پس از کليک کردن دکمه ي Next، اطلاعات لازم را در بخش هاي Subject ، To،From و Text بنويسيد. ويندوز براي انجام دادن اين وظيفه، از برنامه ي ارسال و دريافت ايميل خود استفاده مي کند (برنامه ي Mail در ويندوز ويستا)، مگر اين که برنامه ي ديگري را براي اين کار روي ويندوز نصب کرده باشيد. به همين دليل، بايد اطلاعاتي هم چون سرور SMTP را نيز مشخص کنيد. سرانجام، دکمه ي Next را بزنيد، نگاهي دوباره به تنظيماتي که تعيين کرده ايد بيندازيد و دکمه ي Finish را کليک کنيد. اکنون وظيفه ي جديدي که تعيين کرده ايد، در کنار ساير وظايف در فهرست نمايش داده مي شود.
اگر معمولاً يادتان مي رود که از اطلاعات مهم موجود در کامپيوترتان نسخه ي پشتيبان تهيه کنيد نيز مي توانيد از Task Scheduler کمال استفاده را ببريد - مي توانيد وظيفه اي براي راه انداختن برنامه ي پشتيبان گير در زمان مورد نظرتان تعيين کنيد (هر روز، هفته يا هر ماه).

Device Manager
 

آخرين گروه در بخش System Tools، که هم در ويندوز اکس پي هست و هم ويستا، Device Manager است. احتمالاً تمام کاربران کهنه کار ويندوز با اين ابزار آشنايي دارند (کاربران معمولاً از طريق کنترل پنل به آن دسترسي پيدا مي کنند). با کليک کردن اين گروه، فهرستي حاوي تمام قطعات سخت افزاري که از داخل يا خارج از کيس به کامپيوتر وصل هستند، به نمايش در مي آيد. خود اين گروه به چندين بخش متفاوت تقسيم شده است و براي اين که ببينيد در هريک چه ابزارهايي وجود دارند، بايد روي مدخل مورد نظر کليک دوبل بزنيد يا علامت مثبت کنار آن را کليک کنيد.
هنگام عيب يابي مشکلات سخت افزاري، Device Manager بسيار به کارتان مي آيد. اگر کامپيوترتان مشکل سخت افزاري داشته باشد، هنگامي که Device Manager را باز مي کنيد، علامتي کنار سخت افزار مشکل دار خواهيد ديد. به عنوان مثال، اگر علامت تعجب سياهي را داخل دايره اي زرد ديديد، يعني سخت افزار مربوطه درست کار نمي کند (الزاماً به معني خراب بودن قطعه نيست).

وجود علامت سؤال در کنار هر قطعه، نشان مي دهد که راه انداز (درايور) آن قطعه ايرادي دارد و بايد راه انداز را دوباره نصب کنيد يا راه انداز جديدي براي قطعه تهيه نماييد.(تصوير صفحه بعد)

Storage
 

در بخش Storage از کنسول مديريت، تنظيماتي مرتبط با سخت ديسک کامپيوترتان نهفته است. در ويندوز اکس پي، سه گروه در اين بخش وجود دارند: Removable Storage، و Management Disk ,Disk Defragmenter دراين مقاله به گزينه هاي دوم و سوم مي پردازيم. در ويندوز ويستا فقط يک گروه به نام Disk Management در اين بخش به چشم مي خورد، اما با تايپ کردن عبارت Disk Defragmenter در بخش جست و جوي منوي شروع، مي توانيد ابزار مخصوص يکپارچه سازي سخت ديسک را گير بياوريد.
ابزار يکپارچه ساز (Defragmenter)، که بيش تر کاربران ويندوز با آن آشنايي دارند، ابزار مفيدي است که سخت ديسک کامپيوتر را بررسي مي کند و عملکرد آن را بهبود مي بخشد. فقط به طور خلاصه مي گوييم که به مرور زمان، داده هاي موجود در فايل ها و برنامه هاي داخل سخت ديسک پخش و پلا مي شوند و به همين دليل، برنامه ها براي يافتن داده هاي مورد نظر خود، نياز به زمان بيش تري دارند. ابزار يکپارچه ساز، اين داده ها را مرتب مي کند و کنار هم مي چيند. بسته به گنجايش سخت ديسک، عمل يکپارچه سازي ممکن است از چند دقيقه تا چند ساعت طول بکشد.

Disk Management
 

در گروه Disk Management، مي توانيد نگاه دقيقي به تمام سخت ديسک ها و ساير ابزارهاي ذخيره سازي متصل به کامپيوترتان بيندازيد. هريک از ديسک ها، هم به شکل فهرستي و هم به حالت گرافيکي نمايش داده مي شوند و اگر ديسکي به چند پارتيشن تقسيم شده باشد، آن ها نيز نمايش داده مي شوند.
در ويندوز اکس پي، به کمک اين ابزار مي توانيد پارتيشن ها را پاک کنيد و پارتيشن جديدي بسازيد، اما نمي توانيد اندازه ي پارتيشن را تغيير دهيد. بنابراين تنها زماني که سخت ديسک داخلي جديدي به کامپيوترتان وصل کرده ايد لازم است سراغ اين ابزار برويد. دقت داشته باشيد که اگر پارتيشني را پاک کنيد، تمام اطلاعات موجود در آن، يعني تمام فايل ها و برنامه ها، از بين مي رود. اما ابزار مديريت ديسک (Disk Management) در ويستا کمي کارآمدتر است، چون با آن مي توانيد اندازه ي پارتيشن ها را نيز تغيير دهيد. اين يعني اگر پارتيشن گنده اي در کامپيوترتان داريد که فضاي خالي بدون استفاده ي زيادي در آن موجود است، مي توانيد آن را کوچک کنيد تا با فضاي خالي آزاد شده، پارتيشن جديدي بسازيد.

اين را هم بدانيد که تغيير دادن اندازه ي پارتيشن اصولاً کار حياتي اي نيست و فقط زماني بايد به سراغش برويد که واقعاً به آن نياز داريد. ضمن اين که پيش از انجام دادن اين کار، حتماً از اطلاعات مهم موجود در پارتيشن پشتيباني بگيريد. اما اگر روزي نياز داشتيد که اندازه ي پارتيشني را تغيير دهيد، بايد اين گونه عمل کنيد: سراغ ابزار مديريت ديسک در کنسول مديريت برويد و روي پارتيشني که مي خواهيد اندازه اش را تغيير دهيد، کليک راست بزنيد، سپس گزينه ي Shrink Volume را انتخاب کنيد. با اين کار، ويستا محاسبه مي کند که اين پارتيشن ها تا چه اندازه مي تواند کوچک شود و از شما مي خواهد که اندازه ي جديد پارتيشن را تعيين کنيد. حالا تنها کار باقي مانده، کليک کردن دکمه ي Shrink است. پس از چند لحظه، نوار سياهي که واژه ي Unallocated را در کنار خود دارد، در فضاي تازه خالي شده نمايان مي شود و مي توانيد با آن پارتيشن تازه اي ايجاد کنيد.

Services and Applications
 

آخرين بخش موجود در کنسول مديريت، Services and Applications است که در مورد برنامه هايي که در هم اکنون در کامپيوترتان در حال اجرا هستند، اطلاعات مي دهد. «سرويس» ها، برنامه هاي کوچکي هستند که هنگام آغاز به کار ويندوز، به طور خودکار بارگذاري مي شوند و سپس به صورت نامريي در پس زمينه به کار خود ادامه مي دهند. گروه Services را کليک کنيد تا فهرستي حاوي نام تمام سرويس هايي که هم اکنون در ويندوز موجود هستند، نمايان شود. بيش تر آن ها، سرويس هاي ويندوز هستند که در زمان نصب شدن ويندوز روي کامپيوترتان، همراه خود ويندوز نصب شده اند و وجودشان براي سيستم عامل ضروري است، اما شايد سرويس هاي ديگري هم ببينيد که توسط نرم افزارهاي ديگري که روي ويندوز نصب کرده ايد، ايجاد شده اند. به عنوان مثال، اگر نرم افزار iTune از شرکت اپل را نصب کرده باشيد، چندين سرويس همراه با آن روي کامپيوترتان نصب شده است، از جمله سرويس Bonjour که به برنامه امکان مي دهد با ساير کامپيوترهاي موجود در شبکه تان ارتباط برقرار کند.

در کنار هر سرويس، اطلاعاتي در مورد آن وجود دارد، از جمله شرحي کوتاه درباره ي سرويس، اين که در حال اجراست يا توقف و Startup Type مربوط به سرويس. اين آخري نشان مي دهد که سرويس هنگامي که ويندوز آغاز به کار مي کند، به طور خودکار اجرا مي شود يا خير. در حال اجرا بودن بسياري از سرويس ها، براي عملکرد صحيح و روان ويندوز ضروري است و تغيير دادن وضعيت شان ممکن است مشکل ايجاد کند، بنابراين تنها اگر دقيقاً مي دانيد که سرويسي چه کاري انجام مي دهد، تغييري در آن ايجاد کنيد. اما اگر متوجه شديد که سرويسي براي ويندوزتان دردسرساز است- به عنوان مثال، اگر در Event Log نام آن را هر بار پيش از هنگ کردن کامپيوترتان ديديد - در همين پنجره مي توانيد آن را غيرفعال کنيد. هم چنين، اگر ديگر نيازي به سرويسي نداريد هم مي توانيد آن را غيرفعال کنيد.
دو گروه ديگري که در بخش Services and Applications ديده مي شوند (يعني WMI Control و SQL Service Configuration)، فقط براي کاربران پيشرفته هستند و هيچ گُلي به سر کاربران عادي نمي زنند!

مراقب باشيد
 

همان طور که پيش از اين گفتيم، کنسول مديريت ابزارهاي فراواني در خود دارد که مي توانند هنگام عيب يابي ويندوز حسابي به کارتان بيايند. اين ابزارها به شما مي گويند که علت احتمالي مشکل کامپيوترتان چيست، به شما امکان مي دهند به سادگي درايورهاي مشکل دار را شناسايي و ترميم کنيد و به کمک آن ها مي توانيد بفهميد کدام برنامه سرگرم کار کشيدن بيش از حد از پردازنده يا سخت ديسک است. اما حواس تان باشد که مانند هر ابزار ديگري که اجازه ي کنترل فراوان به کامپيوترتان را مي دهد، با اين ابزارها نيز بايد با دقت رفتار کنيد. استفاده از گزينه اي نامناسب مي تواند منجر به از کار افتادن ويندوزتان شود، اما اگر کمي دقت داشته باشيد و پشتيبان گيري را فراموش نکنيد، با کمک اين ابزارها مي توانيد کامپيوترتان را سريع تر و مطمئن تر کنيد.
منبع:صفر و يک، شماره 27.