ده ميليارد زمين ديگر فقط در کهکشان راه شيري
سياره اي مشابه زمين و زيست پذير در اطراف ستاره اي به فاصله 20 و نيم سال نوري از ما کشف شده! اين سياره فراخورشيدي، درون منظومه اي قرار دارد که پس از اين کشف، مشخص شد که شش عضو دارد. ده سال پيش بود که منجمان به دنبال رصد غير مستقيم يا مستقيم، سياره هايي افتادند که به دور ستاره اي جز خورشيد بگرند. نخستين سياره هاي فراخورشيدي کشف شده در ابتداي هزاره سوم، همگي مشتري مانند بودند: گازي، غول پيکر و پرجرم. براي همين راحت تر پيدا مي شدند. حال که تعداد سياره هاي فراخورشيدي کشف شده به 494 سياره رسيده (ابتداي آبان 1389)، به خاطر ضعف ابزارهاي امروزي، فقط تعداد اندکي از اين سياره ها زمين مانند هستند؛ سيارها هاي زمين مانند همچون زمين، سنگي، کوچک، کم جرم ولي چگالند. ماه گذشته خبري منتشر شد که گام دوم بشر در يافتن سياره هاي فراخورشيدي را نويد مي داد: کشف سياره اي زمين مانند و زيست پذير اطراف ستاره گليس 581. سياره اي زيست پذير يا سکونت پذير ناميده مي شود که در فاصله اي مناسب اطراف ستاره اش (خورشيدي) دور آن بگردد. فاصله مناسب فاصله اي است که در آن آب در سطح سياره به صورت مايع پيدا مي شود و همچنين سياره جو داشته باشد. اين مي تواند نويددهنده وجود حيات با مفروضات امروزي بشر باشد. سياره «گليس 581 جي»، 3 تا 4 برابر زمين جرم دارد. گرانش سطحي اش احتمالاً 1/1 تا1/9 برابر گرانش سطحي زمين است و يک سالش، تنها 37 روز زمين است. اين مقدار جرم، براي سياره، تضمين مي کند که گرانش براي نگه داشتن جو کافي است. ستاره گليس، ستاره کوتوله سرخ است و براي همين پرتوافشاني بسيار کمتري نسبت به ستاره ما، خورشيد دارد. اما مدار اين سياره به گرد ستاره گليس 581، يک هفتم مدار زمين است و اين سبب مي شود که سياره بتواند همچون زمين زيست پذير باشد. گرچه به هيچ وجه نبايد انتظار داشت که هر سياره زيست پذير، حاوي حيات فرازميني (نخستين يا هوشمند) باشد، بلکه در اين سياره ها احتمال وجود حيات مشابه به حياتي که در زمين بيشتر از سياره هاي مشابه ديگر است. سياره هاي زيست پذير همچنين نويددهنده کره هاي خاکي قابل سکونت ديگري براي نواده هاي نوادگان ما هستند؛ روزي که انسان هايي در کره هاي خاکي ديگر به دنيا مي آيند و از دنيا مي روند، بي آن که زمين را ببينند. سياره هاي زيست پذير، همچنين سياره هايي هستند که فقط شرايط اوليه حيات (وجود آب مايع و جو) در آن ها بررسي شده است ولي نه اين که انسان ها مي توانند به راحتي زمين، روي آن ها هم زندگي کنند. جو زمين محافظ بسيار خوبي در برابر پرتوهاي خطرناک است که در صورت تماس با سلول هاي موجودات زنده، آن ها را از بين مي برد. همچنين اکسيژن کافي براي تنفس را هم نبايد فراموش کرد. پس اگر سياره اي با اين شرايط يافت نشد، پوشيدن لباس محافظ و ماسک اکسيژن براي افامت در سياره هاي اين چنيني، اجتناب ناپذير است.
پژوهشگران کاشف اين سياره فراخورشيدي زيست پذير، گروه شش نفره اي از دانشگاه هاي کاليفرنيا، سانتاکروز، مؤسسه کارنگي، دانشگاه هاوايي و دانشگاه ايالتي تنسي بودند که در ميان آن ها، دانشمند ايراني، دکتر نادر حقيقي پور هم حضور داشت. نادر حقيقي پور عضو هيأت علمي مؤسسه نجوم دانشگاه هاوايي است. روش کار اين پژوهشگران اين طور بود که اول داده هاي 11 سال اخير تلسکوپ ده متري کک و رصدخانه جنوبي اروپا از اين منظومه سياره اي را جمع کردند. در آن داده ها، 241 رصد مجزا، پيدا شد؛ 122 درصد از تلسکوب ده متري کک هاوايي و 119 رصد رصدخانه جنوبي اروپا واقع در شيلي. پيش از آغاز به کار اين گروه، چهار سياره فراخورشيدي در اين منظومه سياره اي کشف شده بود. براي همين، اطلاعات رصدي اين اجرام هم وارد محاسبات شد. داده هاي رصدي سياره هاي 581بي با دوره گردش 5 روزه، 581سي با دوره گردش 13 روزه، 581دي با دوره گردش 67 روزه و 581 اي با دوره گردش سه روز و سه، چهار ساعت بود. هيچ کدام از اين اجرام سکونت پذير نيستند. 581سي بسيار نزديک ستاره مادر و بسيار پرحرارت است و 581دي دورتر از آن چه که بايد و بسيار سرد. دانشمندان تمامي اين سياره ها را با بررسي طيف ستاره ها و زير نظر گرفتن جابه جايي ستاره به صورت شعاعي (در محور ديد ما) درآورند. طيف نگارهاي پيشرفته امروزي حتي جابه جايي هاي ستاره اي در ابعاد يک متر در ثانيه را هم ثبت مي کنند! براي همين جابه جايي ها کم ستاره ناشي از گردش سياره ها دور آن و لنگ زدن ستاره در جاي خود، به خوبي با طيف نگارهاي پيشرفته امروزي ثبت مي شود. گروه پژوهشگر با وارد کردن داده هاي قبلي، سياره 581اف با جرم هفت برابر زمين و دوره گردش 433 روز را در دورست هاي اين منظومه کشف کردند. اما ششمين سياره کشف شده در اين منظومه، گليس 581جي بود که خبر اول رسانه هاي علمي جهان در ماه گذشته شد؛ سياره اي زيست پذير در فاصله 20 سال نوري از زمين کشف شد.
سياره گليس 581جي از لحاظ گردش به ستاره مادرش قفل شده؛ اين طور که فقط يک سوي آن رو به ستاره و هميشه روشن است و يک سوي آن هيچ وقت ستاره را نمي بيند و هميشه در تاريکي است. نتيجه اولي که از اين اتفاق مي توان گرفت، اقليم پايدار اين سياره است. نتيجه دوم هم به ما گوش زد مي کند که بهترين منطقه براي زيست در اين سياره خط سايه مرز (ترميناتور) است. سايه مرز خطي است که روشني و تاريکي را از هم متمايز مي کند. وگت از مؤسسه کارنگي مي گويد که بين 10 تا 20 درصد تمامي ستاره هاي کهکشان راه شيري، مي توانند لااقل يک سياره فراخورشيدي زيست پذير داشته باشند. اگر اين حدس و تخمين درست باشد، زمين نزديک به 10 تا 20 ميليارد برادر و خواهر فقط در همين کهکشان راه شيري خودمان دارد.
منبع:مجله دايرة المعارفي دانستنيها (همشهري)