آن‌چه كه در پي مي‌آيد گزيده‌اي است از 2 پژوهش «بررسي وضعيت كشاورزي ارگانيك درايران وجهان» و همچنين «كشاورزي زيستي» كه پيش از اين در موسسه‌ي پژوهش‌هاي برنامه‌ريزي و اقتصاد كشاورزي انجام گرفته است.
اجراي كشاورزي پايدار علاوه بر آن‌كه منجر به سود بخشي اقتصادي- اجتماعي مي‌شود، مانع از پيدايي آلودگي‌هاي آب و خاك شده و با حفاظت از محيط زيست از به خطر افتادن حيات گياهان، حيوانات و انسان‌ها جلوگيري خواهد كرد. اين در حالي است كه الگوهاي كشاورزي متداول خسارت‌هاي جبران‌ناپذيري به منابع زيستي كشور وارد آورده و درصورت غفلت سياست‌گذاران از اصلاح سياست‌هاي جاري توسعه‌ي بخش كشاورزي، پيش‌بيني مي‌شود اين روند مخرب به نحو روزافزوني ادامه يابد.
با توجه به آن‌كه کشاورزي ارگانيک (کشاورزي زيستي) شاخه‌اي از کشاورزي پايدار است بنابراين در تكميل كارگاه‌ها و مقالات سياست‌هاي توليد محصول سالم به توضيح اين نوع از نظام كشاورزي پرداخته مي‌شود. در كشاورزي ارگانيك کاربرد مواد شيميايي مصنوعي ممنوع و تمام مراحل توليد، فرآوري و بازاريابي محصولات داراي استاندارد‌هاي خاصي است. اجراي اين استانداردها در توليد محصولات كشاورزي ارگانيك توسط يک موسسه‌ي گواهي کننده، نظارت مي‌شود.
گفتني‌ست در کشاورزي ارگانيک تاکيد بيشتري بر استفاده از نهاده‌هاي درون مزرعه‌اي و طبيعي همانند کود سبز، کود دامي، بقاياي گياهي، تناوب زراعي، کشت مخلوط و... مي‌شود و محصول سالم با کيفيت مطلوب و طبيعي در اختيار مصرف کنندگان قرار مي گيرد. اين نوع محصولات براي خريداران با برچسب ارگانيك يا زيستي مشخص مي‌شوند و قيمت آنها در بازار گرانتر از ساير محصولات است.
توصيه‌هاي پزشكان و متخصصان سلامت غذايي درباره خطرات فراوان باقيمانده‌ي غير مجاز كود و سم شيميايي در محصولات كشاورزي و هشدارهاي كارشناسان محيط زيست درباره‌ي آلودگي‌هاي خطرناك طبيعت از جمله آلودگي مخازن آب زيرزميني و خاك مزارع به خوبي نشان مي‌دهد كه اين نوع كشاورزي بايد به عنوان يكي از اولويت‌هاي سياست‌هاي عمومي بخش كشاورزي، مورد توجه سياست‌گذاران قرار گيرد.
يكي از اجزاي تشكيل دهنده بسترهاي كشاورزي خاك است كه بعنوان بستر اصلي كشت گياهان و رشد آن محسوب مي‌شود. امروزه دخالت انسان در تغييرات فيزيكي و شيميايي خاك، باعث دگرگوني و بروز اختلال در خاك و آب گرديده است بطوريكه بدون در نظر گرفتن عواقب آن فقط سعي در توليد درآمد و سير كردن افراد جامعه هستند.
در اين راستا متوليان امر نيز با همان سرعت سعي در ترويج و توسعه منابع بوده و كمتر فرصت داشته‌اند كه به عوارض جانبي و تاثيرات منفي آن توجه كنند.
از طرفي كشورهاي در حال توسعه در حال افزايش آگاهي جامعه و آشنايي بيشتر مردم با مسائل و مشكلات زيست محيطي و بهداشتي ناشي از تخريب خاك مي‌باشند. توجه به اين موضوع علاوه بر كاهش مشكلات طرح شده مي‌تواند يك مجموعه كشاورزي را از نظر اقتصادي دگرگون سازد هر چند براي مقايسه پيشرفت‌هاي صنعت كشاورزي نمي‌توان به كشورهاي پيشرفته و مدرن توجه كرد ولي در اين ميان هستند كشورهاي در حال توسعه كه با جديت مراحل تحقيقات را پشت سر گذاشته و با توجه به ضرورت امر اقدام به تغييرات اساسي در رشد و توسعه پايدار در صنعت كشاورزي نموده‌اند.
در اجراي سياست‌هاي كشورهاي موفق و بمنظور دستيابي به توليد محصولات ارگانيك و حفظ منابع خاك و آب، شركت مهندسي زيست محيطي بهسامان مطالعات خود را در اين زمينه گسترش داده و در نظر دارد بمنظور آشنايي هر چه بيشتر كشاورزان و صنعتگران عرصه توليد مواد غذايي آنها را در جريان پيشرفت كشورهاي موفق قرار داده و ضمن تشويق در استفاده از كودهاي آلي بيولوژيك بويژه Vermicompost، زمينه ساز رشد و توسعه پايدار صنعت كشاورزي در ميهن عزيزمان باشد.
مقدمه:
هدف از ارائه اين مقاله بيان تاثيرات به كارگيري از سامانه كشاورزي ارگانيك در رشد و توسعه پايدار كشورهاي در حال توسعه مانند اتيوپي مي‌باشد.
در اين بخش راهكارهاي مؤثر در فعاليتهاي كشاورزي اين كشور را كه منجر به رشد و پيشرفت چشمگير اقتصادي، اجتماعي و زيست محيطي گرديد، بيان خواهيم كرد. ( منابع اطلاعاتي تحقيقات به عمل آمده در بخش پاياني قيد شده است.)
اتيوپي جزو يكي از كشورهاي در حال توسعه واقع در قاره آفريقا مي‌باشد و به شاخ آفريقا معروف است. مساحت كل زمين‌هاي اين كشور 108.5 ميليون هكتار است كه 45 درصد آن را زمين‌هاي كشاورزي و زراعي تشكيل مي‌دهد.
85درصد جمعيت اين كشور به فعاليتهاي چوپاني و كشاورزي مشغول هستند و كل اقتصاد اين كشور از طريق كشاورزي تامين مي‌شود.
طبق محاسبات آماري بعمل آمده، بيش از 75 درصد كل صادرات و حدود 45 درصد محصولات ناخالص داخلي اين كشور از طريق محصولات كشاورزي تامين مي‌شود. قهوه به تنهايي بيش از 87 درصد از كل صادرات اين كشور را تشكيل مي‌دهد و در رده بندي سازمان UNDP از نظر صادرات محصولات كشاورزي در رده 170 قرار گرفته است.
كشور اتيوپي پس از برخورد با مشكلات و نابسامانيهاي عديده‌اي در زمينه زيست محيطي و تاثير مستقيم آنها بر روي سلامت و بهداشت مردم، دريافتند اين عوامل مخرب بر اثر سامانه غلط كشاورزي، افزايش چشمگير جمعيت و آلودگي منابع طبيعي صورت گرفته است.
يكي از عوامل اصلي در آلودگي محيط زيست استفاده نادرست و بي رويه از مواد شيميايي از قبيل مواد آفت كش و كودهاي شيميايي در سامانه كشاورزي است.
در نتيجه استفاده غلط و فراوان از اين مواد، سلامتي و بهداشت مردم به خطر افتاد. بر اساس تحقيقات به عمل آمده توسط كارشناسان و مسئولان اين كشور و با اتكا به حمايت كامل دولت توانستند تغييرات اساسي و صحيحي را در سامانه كشاورزي خود ايجاد كنند.
آنها در سامانه كشاورزي ارگانيك مواد و عناصر مورد نياز و مفيد براي خاك و گياه را با سه نوع كود با نامهاي كود گياهي ورمي كمپوست، كود مرغي و بيو كمپوست طبيعي اجرا نمودند.
حاصل اين تغييرات سازنده منجر به پيشرفت و رشد كشاورزي گرديده و در نهايت اين كشور در حال توسعه را به يكي از مهمترين صادركنندگان محصولات ارگانيك به كشورهاي توسعه يافته‌اي همچون آمريكا، ژاپن، كشورهاي اروپايي و ساير كشورها مبدل ساخت.
اين تحقيقات آماري در طول سالهاي 2005-2006 در 5 منطقه اصلي كشاورزي اين كشور به دست آمده است.
محاسبات بر اساس مقايسه هزينه‌هاي دو سامانه ارگانيك و غير ارگانيك در اتيوپي
ميانگين سالانه كل هزينه كودهاي شيميايي و كودهاي آلي معادل در هر هكتار در سال براي محصولات مختلف به شرح ذيل مي‌باشد:
كودهاي شيميايي : 150دلار
كودهاي آلي : 40 دلار
آفت كش‌هاي شيميايي : 100 دلار
آفت كش‌هاي آلي : 25 دلار
هزينه سالانه كل محصولات غير ارگانيك در هر هكتار معادل سالانه 320 دلار ( معادل 2752 بير اتيوپي) برآورد شده است در حالي كه هزينه كل محصولات ارگانيك 190 دلار( معادل 1634 بير اتيوپي) مي‌باشد. طبق ارقام بالا، هزينه توليد محصولات زراعي در سامانه كشاورزي به طريق ارگانيك حدود 40.6 درصد كمتر از كشاورزي با سامانه غير ارگانيك مي‌باشد.
با توجه به اين عوامل و محاسبات به عمل آمده، دولت اتيوپي در تمام مناطق زراعي كل سامانه كشاورزي را از طريق غير ارگانيك به سامانه ارگانيك تغيير داد. اولين و مهمترين عامل لازم براي اجرايي نمودن اين طرح، ايجاد تجهيزات و امكانات مناسب جهت افزايش حاصلخيزي و بهره‌وري خاك براي فعاليتهاي مختلف كشاورزي مي‌باشد.
داده‌هاي اقتصادي محاسه شده بر اساس ميزان كودهاي آلي و شيميايي كشاورزي ارگانيك و غير ارگانيك در اتيوپي
( در هر هكتار و سالانه)
داده‌هاي بالا توسط آمارگيري از كشاورزان مناطق مختلف اين كشور بدست آمده است و بر اساس بيشترين ميزان استفاده از مواد مغذي گياهان و آفت كش‌ها در سامانه كشاورزي ارگانيك و غير ارگانيك تجزيه و تحليل گرديده است.
ميانگين كل هزينه محصولات در هر هكتار از زمان مهيا سازي بستر خاك تا زمان برداشت محصول برآورد شده است. به وضوح مي‌توان تاثير ايجاد تغييرات در سامانه كشاورزي را در كاهش هزينه‌هاي كل مشاهده نمود.
تاثيرات توانمندسازي سامانه كشاورزي ارگانيك
اثرات بالقوه اين سامانه را مي‌توان بر روي سلامت افراد جامعه، منابع طبيعي، دام، هوا و غني سازي و حاصلخيزي خاك و غيره مشاهده نمود. تاثيرات فوق را به چهار گروه عمده اجتماعي، اقتصادي، كشاورزي و زيست محيطي تعبير مي‌كنند.
• تاثيرات اجتماعي:
1. بهبود شرايط سلامت افراد
2. ايجاد اشتغال و فرصتهاي تحصيل و آموزش بهتر
3. كاهش مهاجرت روستايي
4. ذخيره سازي براي مدت طولاني‌تر
• تاثيرات اقتصادي:
1. كاهش 40.6 درصدي هزينه‌ها
2. حفظ و امنيت اقتصادي بيشتر درآمد روستايي و اقتصاد قوي‌تر روستايي
3. كاهش سرمايه‌گذاري نقدي
4. بازدهي بالا و خطرپذيري كمتر
• تاثيرات كشاورزي:
1. حفظ و نگهداري بانك گونه‌هاي كشاورزي
2. تعادل و يكنواختي در كيفيت محصولات غذايي
3. حاصلخيزي و غني‌تر كردن خاك در برابر فعاليتهاي ميكروبي در خاك و در نهايت مقاومت بيشتر خاك در برابر آفات و بيماري‌ها
4. ايجاد خود اتكايي در توليد محصولات كشاورزي
• تاثيرات زيست محيطي:
1. كاهش آلودگي در خاك
2. حفظ و نگهداري مواد مغذي در خاك و ميكرو ارگانيسم‌هاي خاك
3. كنترل بيشتر فساد و فرسودگي در خاك
4. رسيدگي و بررسي آلودگي آب و هوا
5. دوام و ماندگاري بيشتر در محصولات كشاورزي
• محصولات كشاورزي اتيوپي
نوع محصولات
غلات: جو- ذرت- گندم- ذرت خوشه‌اي- جو دوسر - ارزن
حبوبات: لوبيا - نخود سبز فرنگي- لوبيا سبز- نخود - عدس
محصولات روغني: تخم بذرك- دانه نيگر- تخم آفتاب گردان- جوز زميني- گياه گاجره يا گلرنگ- بوته كنجد
ميوه‌ها و سبزيجات: مركبات- انبه هندي- موز - نوعي انبه- درخت انبه- كلم- گوجه فرنگي- فلفل تند- كدو تنبل- سير و پياز
محصولات ريشه دار يا تغار ساز: گوش فيل گرمسيري- سيب زميني هندي- هويج- سيب زميني شيرين بومي
محصولات تنباكو: قهوه- چاي- پنبه- تنباكو- ادويه- نيشكر
اهميت سامانه كشاورزي ارگانيك در كشورهاي در حال توسعه
اتيوپي به عنوان يك كشور در حال توسعه كه 85 درصد جمعيت آنرا قشر كشاورز تشكيل مي‌دهند، به خوبي توانست با ايجاد سامانه كشاورزي ارگانيك در تمام مناطق زراعي، خود را جزو يكي از صادركنندگان مهم در جهان امروز مبدل سازد.
در آغاز اين طرح ابتدا ايجاد، حفظ و نگهداري بازدهي مشابه و سپس هزينه‌هاي فعاليتهاي زراعي كشاورزان به ميزان قابل توجهي كاهش پيدا كرد.
همچنين اين راهكار در كشاورزي توانست تاثير بسزايي در خود اتكايي كشاورزان در امر توليد محصولات با توجه به نياز داخلي داشته باشد. ايجاد سامانه كشاورزي ارگانيك در اتيوپي اين كشور را به سمت رشد و توسعه پايدار سوق داد.
در حال حاضر اين كشور با اتكا به حمايت كامل دولت در اين امر، توانسته بازارهاي جهاني محصولات ارگانيك را با اقتدار در اختيار خود بگيرد و محصولات ارگانيك خود را به كشورهاي توسعه يافته‌اي همچون آمريكا، ژاپن، كشورهاي اروپايي و ساير كشورهاي همسايه صادر كند.
منابع: http://www.sabziran.ir
http://www.jobportal.ir