چكيده :
به منظور ارزيابي مقاومت به خشكي يونجه هاي گرمسيري هفت رقم يونجه شامل يونجه يزدي بومي ، يونجه يزدي سلكسيون شده ، بغدادي ، مساسرسا ، بمي ، سنتتيك و نيك شهري در قالب طرح بلوكهاي كامل تصادفي در چهار تكرار بصورت دو آزمايش جداگانه طي دو سال مورد بررسي قرار گرفتند . در آزمايش اول دور آبياري 6 روز و در آزمايش دوم دور آبياري 9 روز اعمال گرديد . نتايج تجزيه مركب دو ساله عملكرد علوفه خشك در هر دو آزمايش نشان داد كه ارقام يونجه نيك شهري و بغدادي عملكرد كمتري داشته و از ادامه آزمايش حذف گرديدند . در سال سوم 5 رقم يونجه انتخابي در قالب طرح بلوكهاي كامل تصادفي به صورت اسپليت پلات مورد مقايسه قرار گرفتند .دور آبياري 9 و 12 روز به عنوان فاكتور اصلي در كرتهاي اصلي قرار گرفت و ارقام يونجه در كرتهاي فرعي قرار داشتند و آزمايش در چهار تكرار انجام شد . علوفه خشك حاصل از چين هاي مختلف در مجموع به عنوان عملكرد علوفه خشك هر واحد آزمايشي منظور و تجزيه واريانس و مقايسه ميانگين ها انجام شد و نتايج نشان داد كه با افزايش دور آبياري از 9 روز به 12 روز عملكرد علوفه خشك كاهش مي‌يابد و ارقام نيز واكنش متفاوتي نشان دادند و بطور كلي رقم مساسرسا با عملكرد علوفه خشك 37/18 تن در هكتار برتر از ساير ارقام بوده است. اثرات متقابل نيز نشان داد كه در دور آبياري 12 روز رقم يونجه يزدي بومي به خشكي مقاومتر است و با عملكرد 93/14 تن در هكتار علوفه خشك نسبت به ساير ارقام در شرايط خشكي عملكرد بيشتري داشته است .
كلمات كليدي : مقاومت به خشكي ،يونجه يزدي ، دور آبياري
مقدمه :
رشد و نمو گياهان بطور دائم تحت كنترل محيط مي باشد . رطوبت ، حرارت ، تشعشع ، مواد غذايي و گاز ها بسته به مقدار آنها در محيط مي توانند رشد و نمو گياه را افزايش يا كاهش دهند . مقدار نامناسب اين عوامل باعث فشار يا تنش در گياه يا اجزاي آن ميگردد . صدمات وارده به گياه ممكن است موقت يا برگشت پذير و يا دائمي باشند . اين فشار ها در گياهان مقاوم غالباً برگشت پذير هستند . خسارت ناشي از تنش با شدت آن ، مرحله نمو گياه و مدت دوام تنش متفاوت است . در اغلب موارد گياهان در مواجه با تنشهاي محيطي از دو مكانيزم اجتناب و تحمل تنش استفاده مي‌كنند .خسارت وارده به گياهان زراعي در اثر تنشهاي حرارتي ، خشكي و شوري در سطح جهان گسترده تر بوده و به همين جهت صدمات و مكانيزمهاي مقاومت گياهان نسبت به آنها بيشتر مورد مطالعه قرار گرفته اند. دلائل زيادي وجود دارد كه صرف نظر از نوع تنش،گياه به صورت مستقيم و يا غير مستقيم با تنش خشكي مواجه خواهدشد . اگر چه تشخيص مكانيزمهاي فيزيولوژيك مقاومت در مقابل تنشها ما را در شناخت گياهان مقاوم كمك كرده است ولي مقاومت بيشتر ضرورتاً به مفهوم توليد بالاتر نيست . يك راه حل اساسي براي برطرف كردن يا كاهش دادن اثرات شرايط محيطي ايجاد كنندة تنشها، پيدا كردن ژنوتيپ هايي ويژه است كه داراي مجموعه اي از صفات مطلوب وبا قابليت توراث زياد باشند . خشكي از عمده ترين خطرات براي توليد موفق محصولات زراعي در ايران و جهان است . ايران با متوسط نزولات آسماني 240 ميليمتر جزء مناطق خشك جهان طبقه بندي ميگردد . حدود 45درصد اراضي زير كشت ديم در ايران داراي نزولات آسماني كمتر از 350 ميليمتر مي باشند . بالا بودن مقدار تبخيز و تعرق ، محدوديت منابع آبي و ساير عوامل باعث توجه بيشتر به مطالعه اثرات تنش خشكي و انتخاب ارقام مقاوم به خشكي شده است . تنش خشكي به تنهايي مفهوم يكنواختي ندارد . رابطه گياه با خشكي هوا و كمبود رطوبت خاك متفاوت است . دانشمندان براي خشكي با گستردگي زياد واژه هاي بسيار محدودي ارائه كرده اند كه بيانگر پيچيدگي اثرات متقابل ژنوتيپ هاي گياهي با كمبود آب مي باشد . زمان وقوع و مدت زمان دوام تنش ، فراواني وقوع خشكي ، خصوصيات ذاتي خاك ،تغييرات و نوسانات بارندگي همگي بر مقاومت به خشكي گياه اثر دارند و اين احتمالاً بيانگر اين امر است كه چرا عكس العمل ژنوتيپ هاي مقاوم به خشكي در يك سال خوب و در سال ديگر كمتر از انتظار مي باشد . بنابراين ارائه واژه‌هاي دقيق كه خشكي را با توجه به خصوصيات گياهي و خصوصاً عملكرد بيان كند بسيار ضروري است تا بتوان گياهان مقاوم را براي شرايط خاص انتخاب نمود.
مواد و روشها :
در مرحله اول اجراي طرح دو آزمايش جداگانه به صورت زير اجرا گرديد . در اين دو آزمايش طي دو سال متوالي هفت رقم يونجه شامل يزدي بومي ، يزدي سلكسيون شده ، سنتتيك ، بغدادي ، نيك شهري، بمي و مساسرسا مورد بررسي قرار گرفت . طرح آماري بكار رفته بلوكهاي كامل تصادفي در چهار تكرار بود در آزمايش اول دور آبياري 6 روز و در آزمايش دوم دور آبياري 9 روز در نظر گرفته شد ارقام برتر دو آزمايش جهت اجراي مرحله دوم طرح بكار رفت . براساس نتايج بدست آمده از دو سال آزمايش قبلي ارقام يزدي بومي ، يزدي سلكسيون شده ، مساسرسا ، بمي و سنتتيك برتري داشته و دو رقم بغدادي و نيك شهري از آزمايش حذف گرديد .
هر واحد آزمايشي از 6 خط 10 متري به عرض 30 سانتيمتر تشكيل شده بود و در هر خط مقدار مشخصي بذر بر حسب تراكم و درصد قوه ناميه كشت گرديد . براساس آزمون خاك مقدار 300 كيلوگرم كود فسفاته از منبع فسفات آمونيم و مقدار 250 كيلوگرم سولفات پتاسيم و 50 كيلوگرم اوره در زمان كاشت و تهيه زمين مصرف گرديد . كاشت در تاريخ 15/7/82 انجام و اولين آبياري صورت گرفت و در زمان مناسب جهت سبز شدن مجدداً آبياري انجام شد . طرح بكار رفته اسپليت پلات در چهار تكرار بود تيمارهاي آبياري 9 روز و 12 روز در كرتهاي اصلي و ارقام يونجه در كرتهاي فرعي قرار داشت در بهار سال 83 در چين هاي مختلف نسبت به برداشت علوفه اقدام و با نمونه برداري از علوفه تر مقدار علوفه خشك محاسبه گرديد . مجموع علوفه خشك حاصل از چين هاي مختلف بر اساس طرح مربوطه تجزيه واريانس و مقايسه ميانگين ها با استفاده از آزمون دانكن انجام شد .
نتايج :
نتايج حاصل از تجريه واريانس مجموع علوفه خشك توليدي در طي 6 چين برداشت نشان داد كه بين تيمارهاي مختلف آبياري و ارقام اختلاف معني دار وجود دارد .
مقايسه ميانگين سطوح مختلف فاكتور اصلي ( تيمارهاي آبياري ) نشان داد كه بين دورهاي آبياري 9 و 12 روز اختلاف معني‌داري وجود دارد و تيمار 9 روز با ميانگين عملكرد علوفه خشك 23/20 تن در هكتار نسبت به تيمار 12 روز با ميانگين 23/14 تن علوفه خشك در هكتار برتر بوده است . مقايسه ميانگين ارقام يونجه نيز از نظر علوفه خشك توليدي نشان داد كه يونجه مساسرسا با عملكرد علوفه خشك 37/18 تن در هكتار نسبت به خشكي مقاومتر بوده است و ارقام يونجه يزدي بومي ، يزدي سلكسيون شده ، سنتتيك و بمي به ترتيب در گروههاي بعدي قرار داشته اند ( جدول 1 ) .
جدول 1 ـ مقايسه ميانگين ارقام يونجه از نظر علوفه خشك توليدي به روش دانكن در سطح 5 درصد ( تن در هكتار )
گروه | ميانگين علوفه خشك | تيمار |
A | 37/18 | مساسرسا |
AB | 38/17 | يزدي بومي |
AB | 34/17 | يزدي سلكسيون شده |
B | 59/16 | سنتتيك |
B | 47/16 | بمي |
در هر ستون تفاوت بين دو ميانگين كه يك حرف مشترك دارند در سطح احتمال 5 درصد معني دار نيست .
عليرغم اينكه اثرات متقابل در جدول تجزيه واريانس معني دار نيست ولي در مقايسه ميانگين ها اثرات متقابل اختلافي را در سطح 5 درصد نشان مي دهند ( جدول 2 ).
جدول 2ـ مقايسه ميانگين اثرات متقابل تيمارهاي آبياري و ارقام يونجه بر مجموع عملكرد علوفه خشك توليدي به روش دانكن در سطح 5 درصد ( تن در هكتار)
گروه | ميانگين علوفه خشك | تيمار |
A | 06/22 | مساسرسا |
AB | 48/20 | يزدي سلكسيون شده |
B | 84/19 | يزدي بومي 9 روز |
B | 81/19 | بمي |
B | 96/18 | سنتتيك |
C | 93/14 | يزدي بومي |
C | 68/14 | مساسرسا |
C | 22/14 | سنتتيك 12 روز |
C | 20/14 | يزدي سلكسيون شده |
C | 14/13 | بمي |
در هر ستون تفاوت بين دو ميانگين كه يك حرف مشترك دارند در سطح احتمال 5 درصد معني دار نيست .
بطور كلي از نظر مقاومت به خشكي در شرايط آب و خاك محل اجراي آزمايش ارقام يونجه مساسرسا و يزدي سلكسيون شده توانسته اند در دور آبياري 9 روز عملكرد بالاتري داشته باشند ولي در دور آبياري 12 روز يونجه يزدي بومي مقاومتر به خشكي بوده است وبا توليد عملكرد 93/14 تن علوفه خشك در هكتار در سطح بالاتري قرار گرفته است .
منابع مورد استفاده :
1- آرنون،آي ،1365.اصول زراعت در مناطق خشك ، ترجمه عوض كوچكي و امين عليزاده ، جلد دوم . انتشارات آستان قدس رضوي.
2- كريمي ، هادي . 1368. يونجه ، انتشارات دانشگاه تهران .
3- Levitt,J., 1956, The harbiness of plants . Academic press ine. New-york.
4- Rumbaugh,M.D.,D.A.Johnson., 1983.Changs in a alfalfa cultivars grown in a semi arid environment. Crop sci.23:477-480
5- Salter,R.,B.Melton.1984.Selection in alfalfa for forage yield with three moisture levels in drought bones. Crop.Sci.24( 4):345-349.
Evaluation of drought resistance of tropical alfalfa cultivars
S.A. Taba Taba ei : Scientific member of Yazd Agri and N.R. Research Center,Iran
A. Anagholi : Scientific member of National Salinity Research Center , Yazd ,Iran.
Key word:
drought tolerance , yazdi alfalfa , irrigation interval
منبع: مركز مقالات كشاورزي كشاورز تنها