وب از ابتداي ابداع آن تا به امروز، دستخوش تغيير و تحولات گسترده اي گرديده است که حتي در ذهن ابداع کننده آن يعني دانشمند انگليسي، تيم برنرز لي نيز حظور نمي کرد. علاوه بر اين، با گذار به وب 3.0 يا وب معنايي (Semantic Web)، بدون هيچ شک و ترديدي، يک انقلاب عظيم در روش زنگي بشر رخ خواهد نمود که خود منشا تحولاتي عظيم در فلسفه و علوم انساني و اجتماعي که نظريات آنها در هر عصر، تحت تأثير شرايط آن دوره است، خواهد گرديد.
وب جهان شمول، وب جهان گستر، يا به طور ساده وب (World Wide Web)، عمده ترين محيط خدماتي اينترنت است که امکانات چند رسانه اي براي دستيابي به داده ها، اطلاعات و دانش را در اختيار کاربران قرار مي دهد. وب در سال 1989 توسط دانشمند انگليسي، تيم برنرزلي اختراع شد.
وب يک فضاي جهاني اطلاعات است که مردم مي توانند توسط اينترنت، در آن بخوانند يا بنويسند.
مفهوم واژه ي وب
واژه ي وب (به معني تار) در بسياري از ترکيب واژه هاي «اينترنتي» بکار گرفته مي شود. کم کم «وب» به عنوان يک واژه ي بين المللي، جا افتاده و به منظورهاي مختلفي به کار مي رود. اين واژه معمولاً به صورت اشتباه به جاي اينترنت به کار مي رود؛ اما وب در حقيقت يکي از خدماتي است که روي اينترنت ارايه مي شود (مانند پست الکترونيکي).
همچنين وب مخفف کلمه وب سايت (website) است. سايت، يعني مکان و منظور از وب سايت، صفحات وب به هم مرتبط است. واژه وب گاه در فارسي، جايگزين گزينه ي وب سايت شده است.
آغاز وب
ايده ي اوليه در مورد وب به سال 1980 بر مي گردد. زماني که در شهر سرن سوئيس، تيم برنرزلي، شبکه ENQUIRE را ساخت (که به «Enguire Within Upon Everqthing CSS» اشاره داشت و همنام کتابي بود که وي از جواني خود به ياد داشت. اگرچه آنچه وي ساخت، با وب امروزي تفاوت هاي زيادي دارد اما ايده ي اصلي در آن گنجانده شده است (و حتي برخي از اين ايده ها در پروژه ي بعدي برنرزلي پس از WWW يعني وب معنايي به کار گرفته شد).
در مارس 1989، برنرزلي يک پروپوزال ارائه نمود که به ENQUIRE اشاره داشت و يک سيستم اطلاعاتي پيشرفته را توصيف مي کرد. وي با کمک رابرت کايلا، پيشنهاد طراحي تور جهان گستر را در 12 نوامبر 1990 ارائه کرد. اولين مرور وب جهاني، توسط برنرزلي با عنوان NEXTcube مورد استفاده قرار گرفت و وي اولين مرورگر وب و تور جهان گستر را در سال 1990 طراحي کرد. در کريسمس 1990، برنرز لي همه ي ابزارهاي لازم براي کار با وب را فراهم کرد.
در 6 آگوست 1991 وي خلاصه اي از پروژه ي تور جهان گستر را در گروه خبري alt.hypertext پست نمود. در همين روز، وب به عنوان يک سرويس عمومي روي اينترنت ارائه شد. مفهوم مهم ابر متن در پروژه هاي قديمي تر مربوط به دهه ي 1960 مانند Project Xanadu مربوط به تد نلسون و NLS (سيستم آنلاين) مربوط به داگلاس انگلبارت مطرح شد.
موفقيت برنرزلي، در ايجاد ارتباط بين ابر متن و اينترنت بود. در کتاب «بافتن تور» وي اذعان مي کند که بارها از امکان برقراري ارتباط ميان دو فناوري صحبت کرده بود، اما چون کسي به حرف هايش توجه نکرد، خودش دست به کار شد و پروژه را به سرانجام رساند. وي در سيستم خود، شاخص هاي منحصر به فرد جهاني را براي شناسايي منابع موجود روي وب و ديگر مکان ها در نظر گرفت و آنها را شناسه منبع يکپارچه ناميد.
WWW به لينک هاي يک طرفه نياز داشت و نه دو طرفه؛ بنابراين فرد مي توانست (بدون آن که از جانب مالک منبع واکنشي صورت گيرد) به منبع دسترسي پيدا کند. همچنين ابر متن مشکل پياده سازي سرورهاي وب و مرورگرها (در مقايسه با سيستم ها قبلي) را برطرف کرد اما در مقابل، مشکل زمان در لينک هاي قطع شده را ايجاد کرد.
تور جهان گستر برخلاف سيستم هاي قبلي ماند ابر کارت، غير انحصاري بود و اين امکان را فراهم مي کرد که سرورها و مرورگرهاي مستقلي را ايجاد کرده و بدون هيچ محدوديتي آنها را به شبکه وصل کرد.
در 30 آوريل سال 1993، CERN اعلام کرد که تور جهان گستر به صورت رايگان براي همه ي افراد قابل دسترسي است. اين موضوع دو ماه پس از اعلام رايگان نبودن پروتکل گوفر مطرح شد و در نتيجه ي تمايل به وب به شدت افزايش يافت. قبل از آن، مرورگر وب معروفي به نام Viola WWW وجود داشت که براساس ابر کارت کار مي کرد. نسخه ي گرافيکي تور جهان گستر با نام مرورگر وب موزائيک در سال 1993 توسط مرکز ملي برنامه هاي سوپر کامپيوتر که توسط مارک اندرسن راه اندازي شده بود، مورد انتقاد شديد قرار گرفت. قبل از عرضه ي موزائيک، گرافيک و متن در صفحات وب از يکديگر جدا بودند و در پروتکل هاي اينترنتي قبلي مانند پروتکل گوفر و مرور اطلاعات ناحيه ي وسيع گرافيک کاربرد زيادي نداشت. واسط کاربر گرافيکي موزائيک، وب را به مشهورترين پروتکل اينترنتي تبديل کرد.
عناصر تشکيل دهنده ي وب تور جهان گستر ترکيبي از چهار عنصر اصلي است:
hypertext يا ابر متن: فرمتي از اطلاعات که به افراد اجازه مي دهد تا در محيط کامپيوتر با استفاده از ارتباط داخلي موجود ميان دو متن، از بخشي از سند به بخش ديگري از آن (يا حتي سند ديگري) مراجعه کنند و به اطلاعات جديدي دسترسي پيدا کنند.
URL: شناسه هاي منحصر به فردي که براي مشخص کردن محل حضور اطلاعات موجود روي شبکه (فايل کامپيوتري، سند يا منابع ديگر) به کار مي روند.
مدل Client-Server يا مشتري- خدمت گزار: سيستمي که در آن نرم افزار يا کامپيوتر مشتري، از نرم افزار يا کامپيوتر خدمت گزار، تقاضاي دريافت منابع اطلاعاتي مانند داده يا فايل مي کند.
markup language يا زبان علامتگذاري: کاراکترها يا کدهاي موجود در متن که ساختار متن وب معنايي را مشخص مي کنند.
چگونگي کارکرد وب
براي مشاهده ي يک صفحه ي وب يا ديگر منابع اطلاعاتي روي تور جهان گستر، معمولاً URL صفحه را در يک مرورگر وب وارد مي کنيم و يا لينک ابر متن مربوط با آن صفحه يا منبع را کليک مي کنيم. اولين گام که در پشت پرده انجام مي شود، اختصاص يک آدرس IP به بخش سرور URL است که توسط پايگاه داده توزيع شده اينترنت صورت مي گيرد که به آن DNS مي گويند.
در مرحله ي بعد يک درخواست HTTP به سرور وب در آن آدرس IP ارسال مي شود و درخواست مشاهده ي صفحه ي ارائه مي گردد. در صورتي که يک صفحه ي معمولي درخواست شده باشد متن HTML، تصاوير گرافيکي يا هر فايل ديگري که مربوط به آن صفحه است در اختيار مشتري (مرورگر وب) قرار مي گيرد. سپس مرورگر وب، صفحه HTML، و ديگر فايل هاي دريافت شده را ترجمه مي کند. در نهايت «صفحه» مورد نظر مشتري، در اختيار وي قرار مي گيرد.
در تور جهان گستر، يک برنامه ي مشتري که عامل کاربر نام دارد منابع اطلاعاتي، مانند صفحات وب يا فايل هاي کامپيوتري را با استفاده از URL، از وب درخواست مي کند. اگر عامل کاربر نوعي مرورگر وب باشد، اطلاعات را روي مانيتور نشان مي دهد. کاربر مي تواند با دنبال کردن لينک هاي موجود در صفحه ي وب، به بقيه ي منابع موجود روي تور جهان گستر دسترسي پيدا کند. همچنين مي توان با پر کردن فرم هاي HTML و تحويل اين فرم هاي وب، اطلاعات را براساس پروتکل انتقال ابرمتن به سرور وب برگرداند تا در آنجا ذخيره شده يا پردازش شوند.
صفحات وب در کنار هم قرار گرفته و وب سايت ها را مي سازند. عمل دنبال کردن ابرلينک از يک وب سايت به وب سايت ديگر را «مرور وب» يا «گشت و گذار» وب مي نامند.
اصطلاح «گشت و گذار در اينترنت» اولين بار توسط جين آرمور پولي که يک کتابدار بود در مقاله اي به نام «Surfing the INTERNET» مطرح شد که در ژوئن سال 1992 در «بولتن کتابخانه ويلسن» در دانشگاه مينوستا چاپ شد. اگر چه پولي، مستقلاً از اين کلمه استفاده کرد اما در يوزنت هاي مربوط به سال هاي 1991 و 1992 اين کلمه ديده مي شود و حتي عده اي مي گويند که اين کلمه در مجمع هکرها در دو سال قبل از آن به صورت شفاهي عنوان شده بود. پولي در تاريخ اينترنت، به مادر اينترنت معروف است.
اغلب صفحات وب، شامل ابر لينک هايي هستند که به صفحات و منابع اطلاعاتي مرتبط با آنها مانند صفحات دانلود، اسناد منابع، تعاريف و غيره منتهي مي شوند. چنين مجموعه اي از منابع مفيد و مرتبط با هم که توسط لينک هاي ابر متن به يکديگر متصل شده اند را «وب» اطلاعات مي نامند. قرار دادن اين مجموعه منابع روي اينترنت، شبکه اي را توليد کرد که در اوايل دهه ي 1990 توسط تيم برنرز لي، «تور جهان گستر» ناميده شد.
کاشه (cache)
اگر کاربر پس از مدت زمان اندکي، به سرعت به صفحه وب برگردد، احتمال دارد که اطلاعات از سرور وب اصلي بازيابي نشوند. به طور پيش فرض، مرورگرها، همه ي منابع وب را روي هارد کامپيوتر مشتري، مخفي (کاشه) مي کنند. مرورگر درخواست HTML را تنها در صورتي که نياز به روزآوري داده هاي قبلي وجود داشته باشد، ارسال مي کند. در غير اين صورت از داده هاي کاشه استفاده مي شود.
اين عمل باعث کاهش ترافيک شبکه ي اينترنت مي شود. تصميم گيري در مورد انقضاي زمان استفاده از منبع تصوير، CSS، فايل جاوا اسکريپت و همچنين HTML به صورت مستقل انجام مي گيرد. بنابراين حتي در برخي از سايت هاي با محتواي پويا، بسياري از منابع اطلاعاتي اصلي، فقط در هر بار مراجعه عرضه مي شوند. بهتر است طراحان وب سايت، همه ي فايل هاي جاوا اسکريپت و CSS را درون تعدادي فايل سايت جمع آوري کنند تا کاشه هاي کاربران بتوانند از آنها استفاده کنند و بدين ترتيب زمان دانلود شدن صفحه و تعداد مراجعات به سرور کاهش يابد.
همچنين بخش هاي ديگري از اينترنت مي توانند محتواي وب را کاشه (مخفي) کنند. يکي از بهترين اين اجزاء، ديوارهاي آتش است که در شرکت ها و محيط هاي دانشگاهي کاربرد دارد و منابع وب درخواست شده توسط يک کاربر را براي همه ي کاربران کاشه مي کند. با وجود آن که اين قابليت ها در اغلب مرورگرهاي وب ديده مي شود، طراحان صفحات وب مي توانند عناوين HTTP که توسط کاربر درخواست شده را کنترل کنند تا صفحات در مواردي که لازم نيست در کاشه ذخيره نشوند؛ مثلاً صفحات خبري و بانک ها.
بدين ترتيب مي توانيم بين اعمال «دريافت » و «ارسال» HTTP تفاوت قائل شويم. در صورتيکه همه ي شرايط محقق شود، داده هايي که توسط فرمان دريافت (GET) درخواست شده اند مي توانند در کاشه ذخيره شوند در حاليکه داده هاي به دست آمده پس از ارسال (posting) اطلاعات به سرور، در کاشه ذخيره نمي شوند.
زبان جاوا و جاوا اسکريپت
اين سيستم به سرورهاي وب امکان مي دهد تا برنامه هاي کوچکي (که اپلت (applet) ناميده مي شوند) را مستقيماً در شبکه اطلاعات بازيابي شده قرار دهند و اين اپلت ها که در کامپيوتر کاربر اجرا مي شوند، تعامل کاربر با اينترنت را سرعت مي بخشد. در نهايت اين سيستم به عنوان ابزاري براي توليد محتويات پيچيده ي طرف سرور مورد استفاده قرار گرفت. شرکت سان تلاش مي کرد جاوا را به عنوان يک پلاتفرم براي اپلت هاي طرف مشتري مطرح کند اما به دلايلي مانند عدم وجود يکپارچگي با محتوا (اپلت ها به جعبه هاي کوچکي محدود مي شدند که درون صفحه قرار داشتند) و عملکرد ضعيف (مخصوصاً شروع با تأخير) ماشين مجازي بر روي سخت افزارهاي PCهاي آن زمان، اين امر هرگز محقق نشد.
با اين وجود، جاوا اسکريپت يک زبان برنامه نويسي اسکريپتي است که براي صفحات وب طراحي شده است. نسخه ي استاندارد آن ECMAScript نام دارد. اگرچه نام آن شبيه جاوا است اما توسط شرکت ارتباطات نت اسکيپ (Netscape) طراحي شده است و تقريباً هيچ ارتباطي با جاوا که ساخت شرکت سان ميکروسيستمس است، ندارد. تنها شباهت آن با جاوا در اين است که نحوه ي نگارش آن از زبان برنامه نويسي C الهام گرفته شده است. جاوا اسکريپت مانند جاوا، زبان برنامه نويسي با رويکرد شيء گرا است اما شبيه C++ و برخلاف جاوا امکان استفاده از کدهاي درهم (مخلوط) يعني استفاده هم زمان از زبان برنامه نويسي شيء گرا و برنامه نويسي رويه اي را فراهم مي آورد. جاوا اسکريپت اکنون به زبان برنامه نويسي بسيار قوي اي تبديل شده که حتي طراحان آن چنين تصوري از موفقيت آن نداشتند. گاهي اوقات در مورد آن از کلمه ي HTML پويا (DHTML) استفاده مي شود تا گذر از صفحات HTML «ايستا» بيشتر حس مي شود.
(برنامه نويسي) آجاکس يک فناوري مبتني بر جاوا اسکريپت است که تأثير زيادي بر شکل گيري تور جهان گستر داشته است. در اين ورش در زمان هاي لازم، تنها بخشي از صفحه ي وب که مورد نياز کاربر است به روز مي شود تا سرعت کاربر بالاتر برود. آجاکس يکي از جنبه هاي مهم وب 2.0 محسوب مي شود.
تأثير وب بر روابط اجتماعي
وب در دنياي امروزي، تبادل اطلاعات بين افراد در سراسر جهان را بسيار ساده و آسان نموده است و اين امر با اين حجم وسيع، هرگز در تاريخ بشر سابقه نداشته است. افرادي که در گوشه و کنار جهان و با هزاران کيلومتر فاصله از يکديگر مي توانند افکار خود را به راحتي مبادله کنند و يا از روحيات و خط مشي زندگي خود با ديگران صحبت کنند. تجربه هاي عاطفي، عقايد سياسي، رسومات فرهنگي، ضرب المثل هاي ريتم دار، پندهاي تجاري کارهاي هنري، تصاوير و عکس ها، قطعات ادبي، بدون هيچ سرمايه گذاري از جانب کاربر به راحتي در اختيار وي قرار مي گيرد. اگر چه کارايي وب به فناوري مادي آن وابسته است، اطلاعات موجود روي آن به شيوه ي کتابخانه و يا مطبوعات به صورت فيزيکي ارائه نمي شوند. اطلاعات موجود روي وب به صورت ديجيتال ارائه مي شوند و بنابراين جستجو در آنها به سرعت زيادي صورت مي گيرد. که بسيار سريع تر از جستجو در کتباخانه است و حتي فردي که در اينترنت جستجو مي کند نسبت به فردي که از پست نامه، تلفن، تلگراف و يا وسايل ارتباطي ديگر استفاده مي کند، با سرعت بيشتري اطلاعات را بازيابي مي کند.
وب مهم ترين ابزار تبادل اطلاعات است که در کره ي زمين رونق فراوني يافته است. اين قابليت به کاربران اجازه مي دهد تا با افراد و گروه هاي مختلفي که در سراسر جهان پراکنده هستند و در فضا و مکان متفاوتي قرار دارند، ارتباط برقرار کنند و نياز به برقراري ارتباط فيزيکي ميان افراد را مرتفع مي سازد.
از آنجا که وب در سراسر جهان فعال است، عده اي آن را عامل ايجاد تفاهم ميان افراد ساکن در سراسر جهان مي دانند. وب پتانسيل فراواني براي ايجاد روابط اجتماعي دارد و مي تواند حس نوع دوستي و درک متقابل را افزايش دهد.
امروزه در وب انواع مختلف اطلاعات را مي توان يافت و افرادي که تمايل دارند با جوامع و فرهنگ هاي مختلف آشنا شوند، مراجعه به وب ساده ترين راه است. اگر بخواهيد به شهري دور دست سفر کنيد، وب بهترين مرجع ممکن براي يافتن اطلاعات مربوط به آن شهر است مخصوصاً اگر شهر مورد نظرتان در يکي از کشورهاي توسعه نيافته قرار داشته باشد. روزنامه هاي محلي، مطبوعات دولتي و غيره از طريق اينترنت به راحتي قابل دسترسي هستند و به همين دليل است که کاربران اينترنت روز به روز افزايش مي يابند.
انتشار صفحات وب
صفحات وب در دسترس همه ي رسانه هاي جمعي قرار دارد. براي آنکه بتوانيد يک صفحه وب را «منتشر» کنيد لازم نيست به سراغ يک ناشر يا مؤسسه ي رسانه اي که در سرتاسر جهان مشاهده مي شوند، برويد. ابر متن، برخلاف کتاب و اسناد، داراي يک نظم خطي از ابتدا تا انتها نيست. ابر متن به بخش هاي فصل، زير فصل و عناوين که در کتاب ها ديده مي شود، تقسيم بندي نمي شود.
اگرچه برخي از وب سايت ها به چند زبان عرضه مي شوند، بسياري از آنها فقط به يک زبان ارائه مي شوند. همه ي برنامه هاي کامپيوتري، همه کاراکترهاي خاص و متون دو سويه RTL را در بر نمي گيرند. اين عوامل اين ادعا را که تور جهان گستر، جهان را به سمت يکپارچه شدن پيش مي برد، به چالش مي کشد. فرصت مناسب براي انتشار اطلاعات در صفحات وب شخصي و همچنين صفحات خانوادگي تجارت هاي خرد و غيره توسط خدمات رايگان ميزباني وب به اوج خود رسيده است.
ويژگي سرعت در وب
نگراني موجود در مورد ازدحام اطلاعات روي زير ساختار اينترنت و تأخير زياد در دسترسي به داده ها باعث شده است که نام World Wide Web به «World Wide Wait» تغيير کند! افزايش سرعت اينترنت مسأله اي مهم در بحث هاي مربوط به استفاده از همتا سازي و کيفيت خدمات (QOS) است. راه حل هاي ممکن براي کاهش انتظار براي مشاهده صفحات وب در سايت W3C ارائه شده است.
راهنماي استانداردهاي موجود براي پاسخ زماني ايده آل صفحات وب (مطابق کتاب نيلسن، چاپ 1999، صفحه ي 42) عبارتند از:
0/1 ثانيه (يک دهم ثانيه): زمان ايده آل پاسخ که کاربر هيچ گونه تأخيري را حس نمي کند.
1 ثانيه (حداکثر زمان قابل قبول): زمان دانلود بيش از 1 ثانيه کاربر را خسته مي کند.
10 ثانيه (زمان غير قابل قبول): کاربر خسته شده و دوست دارد سايت را ترک کند. اين اعداد براي طراحي ظرفيت سرور کاربرد زيادي دارند.
www در نام هاي وب سايت ها
از لحاظ فني هيچ دليلي وجود ندارد که نام سايت حتماً با www آغاز شود و اولين سرور وب، در «info.cern.ch» قرار داشت. استفاده از پيشوند www يک توافق است که بين سازمان هاي ارائه دهنده ي خدمات وب انجام شده است تا تمامي نام هاي ميزبان، از يک پروتکل تبعيت کنند؛ براي مثال، بسياري از سازمان ها نام سرور اصلي پروتکل گوفر خرد را به صورت gopher.wherever.edu تعريف مي کنند و از پيشوندهاي ديگري استفاده مي کنند تا بتوان از چندين سرور وب استفاده کنند. برخي از مرورگرها به صورت خودکار، www را به ابتدا و «com.» را به انتهاي URL تايپ شده اضافه مي کنند. در مرورگرهاي Internet Explorer و Mozilla Firefox با فشردن همزمان کليدهاي ctrl و Enter پيشوند «http://www» و پسوند«com.» به انتهاي URL اضافه مي شوند.
تلفظ «www»
در زبان انگليسي، WWW طولاني ترين تلفظ ممکن تور جهان گستر است که يک سر واژه سه حرفي است که به نه سيلاب نياز دارد. داگلاس آدامز اظهار داشت: World Wide Web تنها عبارتي است که تلفظ شکل مختصر آن سه برابر بيشتر از تلفظ خود آن طول مي کشد. نسخه هاي کوتاه تر عبارتند از: «wuh wuh wuh»، «dub dub dub»، « triple dub»، «triple double(u)» و «all the <double u>s». در زبان هاي ديگر «WWW» را اغلب «VVV» تلفظ مي کنند. در زبان چيني، World Wide Web را به صورت wan wei wang تلفظ مي کنند (به چيني:) که به معناي «شبکه ده هزار بعدي» است.
اصول طراحي وب
طراحي وب به فناوري ساخت و راه اندازي صفحات وب گفته مي شود. تيم برنرز لي، مخترع وب، با برپايي يک سايت وب در اوت 1991، نام خود را به عنوان نخستين سازنده ي وب در تاريخ نگاشت. او در نخستين وب سايتش، از ابرمتن و پيوندي براي ايميل (پست الکترونيک) استفاده کرده بود.
در آغاز، سايت هاي وب با کدهاي ساده «اچ تي ام ال» (گونه اي از زبان کدنويسي که ساختار ساده اي به وب سايت ها مي داد، شامل سرتيتر و پاراگراف، و توانايي پيوند دادن به صفحه هاي وب ديگر، با ابر متن) نوشته مي شدند. در مقايسه با روش هاي ديگر، اين راه تازه و متفاوتي بود که کاربران به سادگي مي توانستند با يک مرورگر، صفحه هاي پيوند خورده را باز کنند.
با پيشرفت وب و هنر طراحي آن، زبان کدنويسي اش (ابرمتن يا اچ تي ام ال) پيچيده تر و پر انعطاف تر شد. ابزاري مانند جداول که بيشتر براي نمايش نمودارهاي داده اي استفاده مي شدند، بزودي براي چيدمان هاي پنهان در صفحه هاي وب، مورد استفاده نادرست قرار گرفتند. با پيدايش الگوهاي آبشاري وب يا «CSS»، روش نادرست طراحي با جدول هاي پنهان در صفحه از گردونه خارج، و بجاي آن استفاده مناسب از «CSS» جايگزين شد.
فناوري هاي يکپارچه سازي بانک هاي اطلاعاتي (Database)، مانند زبان هاي کدنويسي سمت سرور (Server-Side Scripting) مانند JSP، CGI, PHP, ASP.NET, ASP و ColdFusion، و استانداردهاي طراحي مدرن با الگوها (CSS)، ساختار سايت هاي وب را باز هم تغيير داده و آنرا پيشرفته تر کرده اند.
همچنين با آمدن نگاره هاي جاندار و فن آوري هاي پويانمايي به صفحه ها، مانند فلش (Flash)، چهره ي وب بيشتر از پيش تغيير کرد و توانمندي هاي تازه به سازندگان رسانه و طراح هاي وب داده شد.
وب سايت چيست
مجموعه اي از فايل هاي مختلف اعم از تصاوير، متون و يا فايل هاي برنامه نويسي شده است که به منظوري خاص به شکلي با هم مرتبط شده اند. اين فايل ها روي يک کامپيوتر «ميزبان» يا «سرور» قرار مي گيرند و با يک نام دامنه ي مشترک فراخواني مي شوند.
آشنايي با انواع سايت ها
سايت ها براساس کاربرد و نوع برنامه نويسي، به چند دسته تقسيم مي شوند:
سايت هاي ثابت (Static Website): اين سايت ها يکبار طراحي مي شوند و اطلاعات مورد نياز در داخل آنها قرار مي گيرد و پس از آن براي تغيير در آنها نياز به يک طراح حرفه اي يا نيمه حرفه اي سايت همواره وجود دارد. زبان برنامه نويسي اينگونه از سايت ها غالباً HTML و Java Script بوده که در نوع توسعه يافته تر از CSS نيز بهره گرفته مي شود.
از آنجا که حجم کمتري از کد در طراحي سايت هاي ثابت استفاده مي شود، اينگونه سايت ها سرعت بارگذاري (Loading) بالايي دارند. علاوه بر اين کاهش حجم کدها که باعث خوانايي بيشتر سايت توسط ربات هاي جستجوگر مي شود از يک سو و کاهش زمان بارگذاري از سوي ديگر سبب بهتر شدن وضعيت آنها از لحاظ امتياز دهي موتورهاي جستجو يا همان «رنکينگ» مي شود. سايت هاي ثابت، قيمت طراحي پايين تري را نيز عمدتاً نسبت به ساير سايت ها دارند.
عدم امکان ايجاد تغيير در اين نوع از سايت ها توسط افراد عادي علاوه بر افزايش امنيت سبب بهره مندي از گرافيک و ظاهري زيبا مي شود چرا که همه چيز ثابت است از جمله متون و اندازه ي تصاوير و همچنين همه ي عناصر، مکان مشخص و ثابتي را دارند در نتيجه مي توان براي محل قرار گرفتن هريک از اجزاء، بهترين تصميم را گرفت.
اما از طرفي نيز عدم امکان ايجاد تغييرات توسط افراد عادي سبب مي شود تا امکان بروزرساني سايت توسط صاحبان و مديران سايت سلب شود.
نکته: سايت هاي ثابت (Static) براي افراد، شرکت ها و سازمان هايي مناسب است که حداکثر يک يا دوبار در سال نيازمند به تغيير در محتواي سايت هستند.
سايت هاي پويا (Dynamic Website): محتواي سايت هاي دايناميک بعد از طراحي، توسط افراد غير حرفه اي که دسترسي به سيستم مديريت محتواي سايت (پانل کنترل) را داشته باشند، قابل تغيير است. زبان برنامه نويسي وب سايت هاي پويا، مي تواند براساس نياز متفاوت باشد اما عمدتاً از زبان هاي ASP.NET , ASP و Php استفاده مي شود و از زبان هاي کمکي CSS و Silver light و يا Ajax براي ايجاد قابليت هاي ويژه نيز بهره گرفته مي شود.
در اينگونه از سايت ها، ابتدا اسکلت سايت توسط طراح ايجاد مي شود و سپس محتوا توسط مديران سايت ها تغيير مي کند مانند فرم قرارداي که يکبار توسط فردي ايجاد مي شود و توسط افراد ديگري بارها تکميل مي شود، از اين رو طراح نسبت به محل قرار گرفتن و اندازه ي دقيق متون و تصاوير و ساير عناصري که بعداً توسط مديران سايت ها تغيير مي کند، اطلاع ندارد بنابراين چاره اي ندارد جز اينکه همه حالات را در نظر بگيرد و اينکار سبب مي شود تا حدودي از گرافيک و جلوه سايت کاسته شود. يکي از مزيت هاي سايت هاي دايناميک اين است که هيچ محدوديتي براي ايجاد، تغيير يا حذف مطالب، تصاوير و صفحات و غيره وجود ندارد.
با توجه به اينکه در سايت هاي پويا از زبان هاي برنامه نويسي پيشرفته استفاده مي شود امکانات زيادي در آنها قابل ايجاد است مانند ايجاد صفحات هوشمند، فرم ها و جستجوهاي پيچيده.
استفاده زياد از کدها سبب کند شدن بارگذاري سايت و امتياز آن در موتورهاي جستجو مي شود.
نکته: سايت هاي پويا براي افراد، شرکت ها و سازمان هايي مناسب است که بيش از دو بار در سال نياز به تغيير در محتواي سايت را دارند.
پورتال ها (Portal): پورتال ها، سايت هاي پوياي جامعي هستند که چند هدف خاص را در يک سايت دنبال مي کنند . به عبارت ديگر مجموع چند سايت پويا که براي رسيدن به هدفي خاص در کنار هم قرار گرفته اند را مي توان پورتال ناميد. به عنوان مثال پرتال خبري مي تواند از چند سايت دايناميک تشکيل شده باشد که هريک امکانات خاصي چون عضوگيري، انتشار اخبار، انتشار تصاوير، نظر سنجي و ... را در اختيار مديران آن قرار دهد.
تمام ويژگي هاي يک سايت پويا مي تواند در يک پورتال نيز صدق کند.
نکته: معمولاً پورتال ها توسط سازمان ها، گروه ها و شرکت ها خريداري مي شوند. به دليل نياز به بروزرساني بخش هاي مختلف، اداره آنها توسط يک فرد بسيار مشکل است مگر آنکه به چشم يک کار تمام وقت به آن نگاه شود.
سايت هاي متحرک استاتيک و نيمه دايناميک (Static and Dynamic Flash Website):
سايت هاي فلش يا متحرک، در دو نوع استاتيک و نيمه دايناميک هستند و توسط نرم افزارهاي خاصي ايجاد مي شوند در برخي موارد از XML يا Action Script براي ايجاد قابليت هاي تغيير يا هوشمندي در آن ها بهره گيري مي شود.
به طور کلي سايت هاي فلش ثابت (استاتيک)، غير قابل تغيير مي باشند و ماند سايت هاي ثابت، يکبار توسط طراح ايجاد مي شوند و براي تغيير آن نياز است تا افراد به صورت حرفه اي يا نيمه حرفه اي از دانش طراحي فلش برخوردار باشند.
اما سايت هاي فلش نيمه دايناميک يا نيمه پويا مانند سايت هاي پويا عمل مي کند و قابل تغيير هستند اما تغيير در آنها به سادگي سايت هاي پويا نيست و وسعت ايجاد تغييرات نيز بسيار محدودتر است.
از مزيت هاي وب سايت هاي فلش، جذابيت آنهاست. گرافيک زيبا و انيميشن هاي جذاب. اما از معايب عمده ي آنها ميتوان به عدم خوانده شدن اطلاعات موجود در آنها توسط ربات هاي جستجوگر و عمدتاً سرعت بسيار پايين بارگذاري اشاره کرد.
نکته: سايت هاي فلش براي افراد و گروه ها يا شرکت ها و سازمان هايي مناسب است که نياز به تبليغات ندارند و عموم کاربران با آنها آشنا هستند مانند خوانندگان، سياست مداران، بازيگران و گروه هاي موسيقي، هتل هاي معروف، مکان هاي توريستي. سايت هاي مجهز به سيستم مديريت محتوا (Content Management Systems): سايت هاي مجهز به سيستم مديريت محتوا که در اصطلاح به CMS که مخفف Content Management System است مشهورند، وب سايت هايي از نوع پورتال ها يا سايت هاي پويا هستند که براي مصارف خاص توسط طراحان حرفه اي و يا شرکت هاي طراحي حرفه اي ايجاد مي شوند.
تمام مزايا و معايب مربوط به سايت هاي پويا، در مورد سايت هاي مجهز به سيستم مديريت محتوا صدق مي کند.
البته در نظر داشته باشيد که سايت هاي پويا و پورتال ها نيز مجهز به سيستم مديريت محتوا هستند اما آنچه که در CMSها متفاوت است طراحي آنها و سيستم هاي مديريت محتواي آنها براي مصارف خاص است.
از مزاياي سيستم هاي مديريت محتوا نسبت به ساير سايت هاي دايناميک، مي توان به آماده بودن و جامع بودن آنها اشاره کرد. از اين رو اغلب اينگونه از سايت ها در کمتر از 3 روز کاري قابل نصب و استفاده هستند.
طراحي سايت هاي CMS مانند يک خط توليد محصول است و از آنجا که طراح بايد نمونه هاي محدودي را به صورت انبوه توليد کند، سعي در رعايت تمام اصول امنيتي، گرافيکي، موارد مربوط به رنکينگ و امتياز موتورهاي جستجو و ساير موارد مؤثر را خواهد نمود.
با توجه به مزيت هاي آنها به تمامي افراد، سازمان ها و شرکت هايي که شرايط داشتن سايت هاي دايناميک را دارند، توصيه مي شود تا ابتدا به دنبال سيستم هاي مديريت محتواي مخصوص به کار خود بگردند و در صورتي که پيدا نشد به طراحي سايت هاي پويا روي بياورند.
مزاياي استفاده از وب سايت
وب سايت ها، مزاياي فراواني را براي مديران و صاحبان خود به همراه دارند که مهمترين آنها به شرح زيرند:
تأثير سايت در اطلاع رساني: داشتن يک سايت، مانند داشتن يک کاتالوگ است اما با مزاياي فراوان ديگر. يک کاتالوگ مي تواند شامل تصاوير و متون باشد اما يک سايت، از تصاوير، متون، فيلم و صوت و يا انيميشن نيز بهره مي گيرد بنابراين امکان اطلاع رساني جامع با محتوايي جذاب تر را مي دهد. براي طراحي، چاپ و انتشار هر نسخه از کاتالوگ، نياز به هزينه است اما براي يک سايت فقط کافيست هزينه اي بسيار پايين براي طراحي و نگهداري آن پرداخت شود و بعد از آن در طول سال هزاران و يا ميليون ها کاربر مي توانند بارها و بارها از آن بازديد کنند.
تأثير سايت در بازاريابي: موتورهاي جستجو، بدون هزينه براي شما بازاريابي مي کنند. فقط کافيست ربات هاي آنها سايت شما را پيدا کنند و از آن پس زماني که فردي به دنبال هريک از خدمات و يا محصولات و يا اطلاعات ارائه شده در سايت شما باشد، اين موتورها، فرد را به سمت سايت شما هدايت مي کنند. تعداد بازديد کننده هاي هدايت شده به سايت، به پارامترهاي زيادي وابسته است اما در بدترين حالت، چيزي در حدود 50 نفر در روز توسط موتورهاي جستجو به يک سايت هدايت مي شوند.
ايجاد قابليت هاي جديد تبليغاتي: با داشتن يک وب سايت، صاحبان و مديران آن وارد عرصه ي تجارت الکترونيک مي شوند و امکان استفاده از راهکارهاي تجارت الکترونيک براي آنها بوجود مي آيد. از مهمترين اين قابليت ها مي توان به تبليغات اينترنتي، تبليغات در موتورهاي جستجوگر، تبليغات کليکي و تبادل بنر و لينک اشاره کرد.
در دسترس بودن: سايت، همواره با مقتضيان اطلاعات و محصولات يا خدمات قابل ارائه توسط آن، فقط يک کليک فاصله دارد و در تمامي ساعات شبانه روز و روزهاي تعطيل نيز فعال است.
فعاليت در خارج از مرزهاي جغرافيايي: امروزه يکي از ملزومات فعاليت بدون مرز، سايت است و تقريباً هيچکس نمي تواند مدعي فعاليت خارج از مرزهاي جغرافيايي شود در حالي که وب سايتي ندارد.
درآمد زايي: ميزان سودآوري و درآمد زايي سايت ها، به نوع سايت و اهداف آن بستگي دارد. البته ميزان فعاليت صاحبان سايت ها و بروزرساني و رسيدگي به آنها نيز عامل بسيار مهمي است. اما امروزه شرکت ها و افراد بسياري هستند که فقط از طريق سايت فعاليت مي کنند و عمده ي درآمد آنها از طريق سايت و مشتريان آنلاين است.
طراحي وب سايت
وب سايت، مجموعه اي از اطلاعات درباره موضوع و يا عنواني خاص است. طراحي يک وب سايت مشخص کننده آرايش و ساختار صفحات وبي است که بوجودآورنده ي وب سايت خواهند بود. يک صفحه وب شامل اطلاعاتي در مورد هدف ايجاد وب سايت مي باشد. يک وب سايت را همانند کتابي تصور کنيد که هر صفحه وب در حکم برگي از کتاب خواهد بود.
در زمينه ي طراحي وب سايت، جنبه هاي گوناگوني بايد در نظر گرفته شود که به سبب پيشرفت روز افزون اينترنت همواره بر اين موارد افزوده مي شود. براي وب سايت هاي تجاري عمومي، موارد زير از جمله ي اصلي ترين آنها به شمار مي روند:
طراحي سايت، بر طبق عنوان و محتواي مطالب مي باشد.
مطلب، جوهر کلام و اطلاعات درون سايت بايد مطابق با هدف سايت بوده و طيفي از عمومي را نشانه رود که به دنبال اطلاعات ارائه شده در سايت هستند. سايت بايد قابل فهم بوده و برقراري ارتباط با آن حتي براي مخاطباني که آشنايي چنداني با وب ندارند، آسان باشد. چنانچه سايت به اندازه ي کافي بزرگ بوده و اطلاعات زيادي را شامل شود، بايد اطلاعات راهنما را به گونه اي بکار برد که به سرعت در اختيار بيننده قرار گيرند.
نماي کار بايد کلي بوده و تمام صفحه را در بر گيرد تا بتواند پايداري و ثبات را القا کند. سبک نگارش بايد زيبا و تخصصي بوده و مناسب با سليقه ي مخاطبان و محتواي سايت باشد.
در نگارش متون و اطلاعاتي که مخاطب به دنبال آنها است بايد بزرگ نمايي شود تا به بيننده القا کند که اين همان چيزي است که به دنبال آن بوده است.
همچنين سايت بايد به سادگي در اينترنت يافت شود و در صورت امکان در بالاي ليست هاي جستجو قرار گيرد.
يک وب سايت معمولاً شامل متن و تصاوير است. اولين صفحه ي يک وب سايت صفحه خانه (Home Page) و يا صفحه ي ايندکس (Index) ناميده مي شود. بعضي از وب سايت ها از صفحه اي استفاده مي کنند که معمولاً صفحه ي خوش آمد ناميده مي شود. اين صفحه ممکن است شامل مواردي چون پيغام خوش آمد گويي، انتخاب زبان، انتخاب ناحيه ي جغرافيايي و يا اعلام عدم پذيرش مسئوليت در موارد خاص باشد. هر صفحه ي وب درون سايت وب، يک فايل HTML است که URL مخصوص به خود را دارد.
بعد از اين که هر صفحه وب ساخته شد، اين صفحات با استفاده از فهرست راهنمايي که از پيوندهاي مختلف تشکيل شده است، به يکديگر متصل مي شوند.
هنگامي که يک وب سايت کامل شد براي آنکه براي همه بر روي اينترنت قابل مشاهده باشد بايد منتشر و يا ارسال (Upload) شود. اين کار به کمک يک ميزبان FTP انجام مي شود. هنگامي که سايت منتشر شد، مسئول سايت براي افزايش بازديدکنندگان، از تکنيک هاي گوناگون استفاده مي کند. اين کار با ثبت کردن وب سايت در موتورهاي جستجويي نظير Google و Yahoo، تبادل لينک با وب سايت هاي ديگر، ايجاد پيوند با وب سايت هاي مشابه و غيره امکان پذير است.
طرح وب سايت
طرح وب به قالب نمايشي و طراحي گرافيکي صفحات موجود در وب سايت مي گويند که معرف محتوا و مطالب آن وب سايت مي باشد. طرح وب، مبين جلوه ي بصري هدف وب سايت است و اولين بخش از يک صفحه وب است که ذهن مخاطب را با خود درگير مي کند.
طراح وب با در نظر گرفتن هدف سايت و مخاطبان آن و با استفاده از المان هاي متناسب با رويکرد سايت و به کمک ذهن خلاق و ذوق هنري خود در بکار بردن ابعاد و رنگ ها، طرحي خلق مي کند که ضمن ايجاد يکپارچگي در کليه ي صفحات وب سايت، نماي تکرار شونده و خسته کننده را به مخاطب القا نکند. در وب سايت بايد از الگوي ثابتي در صفحات استفاده کرد که کاربر به هنگام ديدن صفحات متوجه گردد که همه ي صفحات در حوزه ي يک سايت مشخص هستند.
وب معنايي
وب معنايي (Semantic web) را مي شود فضايي جهاني از جنس محاسبات هوشمد ماشيني تصور کرد که در آن تمامي کتاب ها، کتاب خانه ها، دانش ها، دانش نامه ها و پايگاه هاي دانش (Knowledge bases)، به صورتي معني گرا و با توانايي درک مفهومي يکديگر، در کنار هم قرار خواهند گرفت. آقاي تيم برنرزلي، آينده ي وب را بصورتي بيان کرده که برخلاف وب کنوني فقط توسط انسان ها قابل فهم نباشد بلکه توسط ماشين ها نيز قابل درک و پردازش است. ايده ي وب معنايي نيز از همين نکته منشا مي گيرد. در زير سه تعريف مختلف از وب معنايي ارائه شده است:
پروژه اي با هدف ايجاد رسانه اي جهاني براي رد و بدل کردن اطلاعات بصورتي که براي کامپيوتر قابل فهم و پردازش باشد.
وب معنايي، شبکه اي از اطلاعات در مقياس جهاني به نحوي است که پردازش آنها توسط ماشين ها به سادگي امکان پذير است.
وب معنايي شامل داده هاي هوشمند وب است که توسط ماشين ها قابل پردازش است.
هرچند نزديکي به تحقّق ايجاد چنان فضايي، محتاج پيشرفت هايي جديد و کلي نگرانه در بسياري از زمينه هاي مهندسي، رياضي، هوش مصنوعي، و به ويژه در زبان شناسي، فلسفه، و بسياري از معارف ديگر انساني خواهد بود، گام هاي اوليّه در اين سمت برداشته شده است.
مؤلّفه هاي وب معنايي
مؤلّفه هاي وب معنايي: بسياري از استانداردها و ابزارهاي وابسته به فناوري XML را مي توان به اينترنت آينده و وب معنايي نيز مربوط دانست. از آن جمله بايد شماي اکس ام ال (XML Schema)، چارچوب شرح منابع (Resource Description Framework(RDF))، شماي آر دي اف (RDF Schema)، و زبان هستي شناسي وب (Web Ontology LANGUAGE(OWL)) را برشمرد.
RDF که زبان پايه استفاده شده در وب معنايي است بر پايه ي XML بنا نهاده شده است. XML نيز خود براساس Unicode و URI بنا نهاده شده است؛ بنابراين از زبان هاي مختلف پشتيباني مي کند. از URI نيز براي مشخص کردن مفاهيم در وب معنايي استفاده مي شود، براي مثال URL نوعي URI است که براي مشخص کردن منابع در وب استفاده مي شود. قسمت اصلي وب معنايي آنتولوژي ها هستند که ارتباط بين برچسب هاي اسناد وب معنايي و اشيا واقعي که اسناد مذکور آنها را تشريح مي کنند، برقرار مي کند. در بالاي آنتولوژي، قواعد قرار دارد که با استفاده از آنها مي توان دانش جديدي را از دانش موجود نتيجه گرفت. در صورتي که يک چهارچوب استاندارد براي قواعد موجود بوجود آوريم، مي توانيم به اثبات برسيم و اثبات هاي بدست آمده را در کاربردهاي مختلف به اشتراک بگذاريم. يکي از اهداف وب معنايي رسيدن به اطمينان است که در بالاترين لايه قرار دارد. در اين جهت استانداردهاي گوناگوني در حال شکل گيري و استفاده اند. از اين ميان مي توان FOAF که استانداردي براي ايجاد شبکه اجتماعي است، را نام برد.
زبان تشريح منابع
زبان HTML که در وب کنوني استفاده مي شود، توانايي بيان اشيا و روابط بين آنها در وب را ندارد. بنابراين زبان ديگري جهت استفاده در وب معنايي بوجود آمده که RDF نام دارد. RDF زباني است براساس XML که جهت تشريح مفاهيم و ايجاد اسناد در وب معنايي بوجود آمده است. اسناد RDF در واقع حاوي توضيحاتي در مورد اطلاعات در وب معنايي هستند به نحوي که آنها را قابل درک براي ماشين ها مي کند.
برنامه نويسي و ايجاد
به منظور ساخت و ايجاد نرم افزارهاي کاربردي بر روي وب معنايي، برنامه نويسان بايد سه عامل گوناگون را با يکديگر جمع و هماهنگ نمايند:
زبان اصلي برنامه نويسي مثل جاوا يا سي شارپ
زبان وب معنايي مثل آردي اف و آوُل
پروتکل هاي وب نظير اچ تي تي پي و سُوپ
ابزار ايجاد وب معنايي
آلتووا سمانتيک ورکس عبارت است از يک ويرايشگر بصري براي ساخت و ايجاد آر دي اف و آوُل براي وب معنايي. صورت رايگان اين نرم افزار را مي توان به صورت آزمايشي از محل سايت آن فراهم کرده و براي مدت 30 روز مورد بررسي قرار داد.
سيستم هاي استدلال گر
از آنجا که هدف وب معنايي فراهم سازي منابع اينترنتي قابل فهم مستقيم و بدون واسطه توسط ماشين است، توانايي بر پردازش زبان هستي شناسي وب يکي از ويژگي هاي عمده در سامانه هايي ست که در آينده به بهره برداري از اين گونه منابع نياز دارند.
منبع: ماهنامه ي کامپيوتري بزرگراه رايانه، شماره ي 131.