اينترنت نحوه ارتباط افراد با يکديگر را دستخوش تحولات گسترده اي نموده است . پست الکترونيکي يکي از امکانات موجود بر روي اينترنت براي برقراري ارتباط مي باشد. امکان فوق بسرعت گسترش و جايگزين نامه نگاري سنتي و حتي مکالمات تلفني شده است . روزانه ميلياردها نامه الکترونيکي ارسال مي گردد. پست الکترونيکي يکي از سريعترين روش هاي ارتباطي موجود بوده و توانسته است بسرعت متداول گردد.
در زمان ارسال يک نامه الکترونيکي ، گيرنده نامه ممکن است online ( وصل به شبکه ) نباشد . در چنين مواردي زماني که گيرنده نامه به شبکه متصل مي گردد و پس از بررسي صندوق پستي خود از ارسال نامه توسط دوستان خود آگاه مي گردد. در روش فوق يک تاخير ناخواسته وجود دارد. در اين روش هيچگونه امکاني جهت آگاهي از Online بودن گيرنده نامه الکترونيکي وجود ندارد. در صورتيکه گيرنده پيام Online باشد ، مي بايست با دنبال نمودن مراحلي اقدام به باز نمودن ، مطالعه و پاسخ به نامه دريافتي نمايد. برنامه هاي IM)Instant Messaging) باهدف تامين خواسته هاي مورد نظر( پاسخگوئي به خلاء هاي موجود ) مطرح گرديده اند.
با استفاده از IM ، مي توان ليستي از افراديکه تمايل به ارتباط با آنان وجود دارد را ايجاد کرد. در ادامه مي توان براي هر يک از افراد موجود در ليست کهonline مي باشند ، پيام مورد نظر خود را ارسال کرد. به ليست فوق ، " ليست تماس " و يا Buddy list نيز مي گويند. براي ارسال پيام يک پنجره کوچک توسط فرستنده و گيرنده پيام ، فعال و هر يک از آنها مي توانند پيام مورد نظر خود را تايپ و سپس ارسال نمايند.
اکثر برنامه هاي IM ، خدمات متنوع ديگري را نيز ارائه مي دهند:
• ارسال پيام براي افراديکه بصورت online مي باشند.
• گپ (Chat) . يک اتاق اختصاصي شامل دوستان و همکاران مي توان ايجاد کرد.
• لينک ها ي وب . امکان اشتراک وب سايت هاي مورد علاقه فراهم مي گردد.
• تصاوير. امکان مشاهده تصاوير ذخيره شده بر روي کامپيوتر دوستان مربوطه فراهم مي گردد.
• صدا . پخش موزيک براي دوستان مربوطه
• فايل ها . امکان اشتراک فايل ها از طريق ارسال آنها براي دوستان مربوطه فراهم مي گردد.
• گفتگو. امکان مکالمه صوتي با دوستان مربوطه از طريق اينترنت فراهم مي گردد.
• امکان مشاهده آخرين اخبار بصورت پخش زنده فراهم مي گردد.
روند شکل گيري برنامه هاي IM
قبل از عموميت يافتن اينترنت ، تعدادي از افراد از طريق سيستم هاي BBS )Bulletin Boards system) قادر به استفاده از سرويس هاي online بودند. سيستم BBS مشابه يک وب سايت ايزوله شده است که کاربران با استفاده از مودم و يک نرم افزار ارتباطي خاص، قادر به استفاده از منابع موجود مي باشند. پس از برقراري ارتباط با BBS ، کاربران با استفاده از مجموعه اي از منوهاي ساده قادر به حرکت در سيستم و استفاده از امکانات مربوطه خواهند بود. براي دستيابي و استفاده از سيستم BBS ديگر، مي بايست ارتباط موجود با BBS را قطع و مجددا" با BBS ديگر ارتباط برقرار کرد.
سرويس هاي online اصلي نظير AOL(American online) ، Prodigy و Compuserve متداولترين روش هاي ارتباط Online بود. سرويس هاي online برخلاف سيستم هاي BBS که صرفا" از يک نرم افزار ساده ارتباطي بمنظور ارتباط کاربران با سيستم استفاده مي کردند ، از مجموعه اي از نرم افزار ها در اين زمينه استفاده مي کردند.
در ادامه AOL امکان "کميته هاي online " را ارائه کرد. بدين ترتيب کاربران قادر به گفتگو و ارتباط با يکديگر ( مشروط بر online بودن ) از طريق اتاق هاي گپ و يا IM بودند. يک اتاق گپ ، نرم افزاري است که امکان تايپ اطلاعات و پيام هاي دلخواه را در اختيار کاربران قرار داده و پس از درج پيام ، ساير کاربران قادر به مشاهده پيام تايپ شده خواهند بود . برنامه هاي IM يک اتاق گفتگوي اختصاصي را براي کاربران مربوطه ايجاد مي نمايد .
استفاده از برنامه هاي IM از سال 1996 در اينترنت متداول گرديد. در ادامه نرم افزار ( سرويس ) ICQ که داراي قابليت هاي فراواني است ارائه گرديد.
معرفي ICQ
استفاده از برنامه فوق مستلزم نصب يک برنامه بعنوان سرويس گيرنده بر روي کامپيوتر کاربر و اتصال به سايت ICQ بمنظور برقراري ارتباط با سرويس دهنده ICQ است . برنامه سرويس گيرنده نصب شده بر روي کامپيوتر کاربر با سرويس دهنده ICQ ارتباط برقرار خواهد کرد . اجراي برنامه سرويس گيرنده بر روي کامپيوتر کاربر و اتصال به اينترنت از پيش شرط هاي اوليه جهت استفاده از سرويس فوق است . مراحل زير نحوه استفاده از سرويس فوق را نشان مي دهد :
• در ابتدا مي بايست با اتصال به سايت ICQ ، نرم افزار لازم براي نصب بر روي سرويس گيرنده را دريافت کرد.
• برنامه دريافت شده را مي بايست نصب و در ادامه اجراء کرد.
• برنامه نصب شده سعي در برقراري ارتباط با سرويس دهنده ICQ خواهد کرد. در اين راستا از پروتکل خاص با نام ICQ v5 براي ارتباطات استفاده مي شود.
• پس از برقراري ارتباط بين سرويس گيرنده و سرويس دهنده ، مي توان نام و رمز عبور خود را جهت ورود به سايت وارد کرد.در صورتيکه براي اولين مرتبه است که به سايت وارد مي شويد ، مي توان درخواست يک Account جديد نمود. پس از بررسي نام و رمز عبور داده شده و در صورت صحت آنان ، امکان ورود به سايت فراهم مي گردد.
• برنامه سرويس گيرنده ، اطلاعات مورد نياز را ( نظير آدرس IP و شماره پورت ) براي سرويس دهنده ICQ ارسال مي نمائيد.
• سرويس دهنده ، يک فايل موقت شامل اطلاعات مربوط به ارتباط و افراد موجود در ليست تماس ايجاد مي گردد. در ادامه بررسي خواهد شد که آيا افراد موجود در ليست تماس شما به شبکه وارد شده اند ؟
• در صورتيکه هر يک از افراد موجود در ليست تماس شما به شبکه وارد شده باشند ، سرويس دهنده پيامي را براي سرويس گيرنده ICQ ارسال و اطلاعات مربوط به کاربران online ( موجود در ليست تماس ) را ارسال خواهد کرد. سرويس دهنده ICQ اطلاعات شما را نيز براي ساير کاربراني که online بوده و نام شما در ليست تماس آنها مي باشد ، نيز ارسال خواهد کرد .
• زمانيکه سرويس گيرنده ICQ اطلاعات مربوط به افراد موجود در ليست تماس را دريافت مي دارد ، وضعيت کاربر مورد نظر به Online تغيير مي يابد.
• بر روي نام کاربر موجود در ليست تماس که online شده است ، کليک و پس از فعال شدن پنجره مربوطه مي توان متن مورد نظر خود را تايپ و براي کاربر مربوطه ارسال کرد.
• پيام ارسالي شما مستقيما" براي برنامه سرويس گيرنده ICQ مربوط به کاربر مورد نظر ، ارسال خواهد شد. ( برنامه سرويس گيرنده ICQ از آدرس IP و شماره پورت مربوط به کامپيوتر کاربر مورد نظر آگاهي دارد ) . در فرآيند فوق سرويس دهنده ICQ دخالت نکرده و مبادله اطلاعات مستقيما" توسط برنامه هاي سرويس گيرنده انجام خواهد شد.
• کاربر مورد نظر پس از دريافت پيام ، مي تواند پاسخ لازم را براي قرستنده ارسال نمايد.
• پس از اتمام مبادله اطلاعاتي ، مي توان پنجره مربوط به ارسال پيام را غيرفعال و در صورت ضرورت برنامه سرويس گيرنده ICQ را نيز غيرفعال نمود. در چنين حالتي برنامه سرويس گيرنده پيامي را براي سرويس گيرنده ICQ ارسال و او از از غيرفعال شدن خود ،آگاه مي سازد. در ادامه سرويس دهنده ICQ پيامي را براي ساير سرويس گيرندگان ICQ ( موجود در ليست تماس شما ) ارسال و آنها را از اين واقعه آگاه مي نمايد. در نهايت سرويس دهنده ICQ فايل موقت ايجاد شده که شامل اطلاعات مربوط به سرويس گيرنده ICQ است ، را حذف خواهد کرد.
در سال 1998 ، ICQ توسط AOL خريداري و سرويس فوق در اختيار عموم کاربران AOL نيز قرارگرفت . اکثر برنامه هاي IM داراي عملکردي مشابه با ICQ مي باشند. در ادامه به دو نمونه متداول در اين زمينه اشاره خواهد شد.
MSN Messenger
شرکت مايکروسافت با ارائه برنامه MSN Messenger که يک نوع برنامه IM مي باشد ، امکان برقراري ارتباط کاربران MSN را بايکديگر فراهم نموده است .با استفاده از برنامه فوق ، کاربران قادر به ارتباط از طريق متن ( ارسال پيام ) ، صوت ( مکالمه صوتي ) و ... مي باشند. برنامه فوق مجموعه اي گسترده از ساير خدمات را نيز در اختيار کاربران قرار مي دهد
Yahoo messenger
Yahoo messenger ، يکي ديگر از نمونه برنامه هاي IM است . ويژگي مهم برنامه فوق ، ارتباط و پيوستگي آن با ساير خدمات ارائه شده توسط Yahoo است.
آينده برنامه هاي IM بسيار روشن است . IETF)Intenet Engineering Task Force) در تلاش براي پياده سازي يک پروتکل استاندارد براي برنامه هاي IM است . با استفاده از برنامه هاي IM امکان برگزاري کنفرانس هاي مجازي و همکاري در زمينه انجام يک پروژه بزرگ ، بسادگي محقق مي گردد.برنامه هاي IM رويکردي جديد به دنياي ارتباطات مبتني بر اينترنت مي باشند .