اگر تاکنون از کامپيوتر حتي به مدت پنج دقيقه استفاده کرده باشيد بيت و بايت براي شما کلماتي غريب نخواهند بود. ظرفيت حافظه اصلي، هارد ديسک ، فلاپي ديسک ها و... با بايت اندازه گيري مي گردد. در زمان مشاهده ليست فايل ها توسط برنامه هاي نمايش دهنده فايل ها ، ظرفيت يک فايل نيز توسط بايت مشخص مي گزدد. در زمان تهيه يک کامپيوتر با عباراتي مشابه : " اين کامپيوتر داراي يک پردازنده 32 بيتي پنتيوم ، حافظه با ظرفيت 256 مگابايت و هارد ديسک با ظرفيت 10.2 گيگابايت است " ، برخورد داشته ايد. در اين بخش به بررسي مفهومي هر يک از موارد پرداخته تا از اين رهگذر شناخت مناسبي نسبت به آنها بوجود آيد.

اعداد دهدهي

ساده ترين روش شناخت بيت ها مقايسه آنها با " ارقام " است . يک رقم محلي براي ذخيره نمودن مقادير عددي بين صفر تا نه است . ارقام با يکديگر ترکيب و اعداد بزرگ را بوجود مي آورند. مثلا" عدد 100618 شامل شش رقم است . در عدد فوق هر رقم داراي جايگاه اختصاصي خود است . مثلا" رقم 8 در اولين جايگاه ( رتبه يکان ) و رقم 1 در دومين جايگاه ( رتبه دهگان ) و رقم 6 در سومين جايگاه ( رتبه صدگان) قرار دارند. نحوه محاسبه عدد فوق بصورت زير است :
( 1 * 100000) + ( 0 * 10000) + ( 0 * 1000) + ( 6 * 100 ) + ( 1 * 10) + ( 8 * 1 ) = 100618
روش ديگر براي محاسبه عدد فوق استفاده از توان هاي متفاوت ده است .
( 1 * 10^5) + ( 0 * 10^4 ) + ( 0 * 10^3) + ( 6 * 10^2) + ( 1 * 10^1) + ( 8 * 10^0) = 100618
ما از اعداد دهدهي روزانه استفاده مي کنيم . در سيستم عدد نويسي فوق از ده رقم براي توليد اعداد استفاده مي گردد. سيستم هاي عدد نويسي بر اساس مبنا هاي متفاوت ديگر نظير: مبناي هشت، شانزده و دو نيز وجود دارد. براي استفاده از سيستم هاي متفاوت عدد نويسي قطعا" دلايل قانع کننده اي وجود دارد.

بيت

در کامپيوتر از سيستم عدد نويسي مبناي دو استفاده مي شود. سيستم فوق را سيستم عدد نويسي باينري نيز مي گويند. علت استفاده از مبناي دو در کامپيوتر سهولت در پياده سازي آنها توسط تکنولوژي هاي موجود الکترونيک است . مي توان کامپيوترهائي را ساخت که از مبناي ده استفاده نمايند ولي قطعا" قيمت ساخت آنها شايد مقرون بصرفه نبوده و استفاده از مبناي دو از بعد پياده سازي مطمئنا" مقرون بصرفه تر از ساير مبناهاي عدد نويسي است .در مبناي دو از ارقام باينري ( صفر و يک ) استفاده مي گردد. کلمه " بيت " از کلمات Binary digIT اقتباس شده است . در سيستم عدد نويسي مبناي ده از ده رقم و در سيستم عدد نويسي مبناي دو از دو رقم بمنظور توليد اعداد استفاده مي گردد.بنابراين يک عدد باينري صرفا" شامل ارقام صفر و يک است . براي محاسبه عدد 1011 از چه روشي استفاده مي گردد؟ براي محاسبه عدد فوق در مبناي دو از همان روشي استفاده مي گردد که در محاسبه عدد 100618 در مبناي ده استفاده شد با اين تفاوت که از توان هاي متفاوت عدد دو استفاده خواهد شد.
( 1 * 2^3 ) + ( 0 * 2^2) + ( 1 * 2^1) + ( 1 * 2^0)
در مبناي دو هر بيت توان هاي متفاوت دو را بصورت تصاعدي در بر خواهد داشت . بنابراين بسادگي مي توان يک عدد باينري را شمارش نمود. ( 1 و 2 و 4 و 8 و 16 و 32 و 64 و 128 و 256 و ... ) . مثلا" عدد 1001 شامل 1 + 8 بوده که عدد 9 را نشان خواهد داد.

بايت

هر بيت مي تواند صرفا" شامل يکي از ارقام صفر و يا يک باشد. ( از لحاظ مقداردهي داراي محدوديت هستند و فقط مي توان بکمک آنها دو حالت و يا مفهوم را ارائه داد ). از ترکيب هشت بيت ، يک بايت بوجود مي آيد. چرا هشت بيت در يک بايت است ؟ با استفاده از هشت بيت در يک بايت ، مي توان 256 مقدار ( صفر تا 255 ) را نشان داد.
0 = 00000000 1= 00000001 2 = 00000010 ... 254 = 11111110 255 = 11111111
از بايت براي ذخيره سازي کاراکترها در مستندات مبتني بر متن ( Text) استفاده مي گردد. در مجموعه کاراکتر اسکي (ASCII) هر يک از مقادير بين صفر تا 127 داراي يک کاراکتر خاص است . اغلب کامپيوترها جدول اسکي را توسعه تا بتوانند از 256 کاراکتر بطور کامل در يک بايت استفاده نمايند.از 128 بايت بعدي براي موارد خاصي نظير کاراکترهاي موجود در يک زبان غير انگليسي استفاده مي گردد. کامپيوترها مستندات متني را در حافظه و يا ديسک بر اساس کدهاي فوق ( اسکي ) ذخيره مي نمايند. مثلا" از برنامه NotePad در ويندوز براي ايجاد يک فايل متني با محتويات " Four Seven" استفاده و فايل فوق را با نام Test.txt ذخيره نمائيد. پس از ذخيره نمودن فايل و مشاهده فايل مورد نظر در برنامه هاي نمايش دهنده مشخصات فايل ها متوجه خواهيد شد که ظرفيت فايل فوق 27 بايت است . ( يک بايت براي هر حرف ) در صورتيکه معيار مشاهده ما به فايل فوق بر اساس ديدگاه کامپيوتر باشد ، بجاي هر حرف يک عدد ( معادل کد اسکي ) را مشاهده خواهيم کرد.
F o u r s e v e n
70 111 117 114 32 115 101 118 101 110
با مراجعه به جدول اسکي و مشاهده آن متوجه خواهيد شد که يک نتاظر يک به يک بين کدها و معادل حرفي آنها وجود دارد.

بايت هاي فراوان !

براي سنجش ميزان حافظه اصلي ، هارد ديسک و ... که داراي بايت هاي فراواني مي باشند از مجموعه اي " پيشوند" قبل از نام بايت استفاده مي گردد. ( کيلو، مگا ، گيکا نمونه هائي ازاين پيشوندها مي باشند) جدول زير برخي از پيشوندها بهمراه کاربرد هر يک را نشان مي دهد.

نام	مخفف	اندازه
Kilo	K	2^10 = 1,024
Mega	M	2^20 = 1,048,576
Giga	G	2^30 = 1,073,741,824
Tera	T	2^40 = 1,099,511,627,776
Peta	P	2^50 = 1,125,899,906,842,624
Exa	E	2^60 = 1,152,921,504,606,846,976
Zetta	Z	2^70 = 1,180,591,620,717,411,303,424
Yotta	Y	2^80 = 1,208,925,819,614,629,174,706,176

با توجه به جدول فوق مي توان چنين برداشت کرد که : کيلو تقريبا" معادل هزار ، مگا تفريبا" معادل ميليون ، گيگا تقريبا" معادل ميليارد و ... است. بنابراين زمانيکه شخصي عنوان مي نمايد که داراي هارد ديسکي با ظرفيت دو گيگا بايت است ، معناي سخن وي اينچنين خواهد بود : " هارد ديسک وي داراي توان ذخيره سازي دو گيگا بايت ، يا تقريبا" دو ميليارد بايت و يا دقيقا" 2,147,483,648 بايت است ."
امروزه استفاده از رسانه هاي ذخيره سازي با ظرفيت بالا بسيار رايج بوده و ما شاهد حضور و استفاده از بانک هاي اطلاعاتي با طرفيت بسيار بالا ( چندين ترابايت ) در موارد متعدد هستيم .